ДУУÆ ÆРДХУАРДИ
Нæ хуæнхти, нæ бæсти
Нарти гъæу цардæй,
æрветгæ сæ бæнттæ
гъæздуг бæркадæй.
æдзох сæ зарунгъæр
цудæй сæ фæндон,
адтæй син алкæддæр
онæн бæрæгбон.
Еу бон æрбадтæнцæ
нихæси рæнгъæй,
аргъæуттæ кæнунцæ
хестæртæ радæй.
Кæсунцæ Орс хонхмæ —
мегъæ'йбæл бадуй.
Дзорунцæ кæстæртæ:
«Нæ Орси уаруй.
æврагъ æй, æврагъ æй,
арв дæр дзи нæруй».
Зæронд дæр фестадæй,
кæстæртæн зæгъуй:
«Зæронди фæрсетæ, —
мегъæ уæ сайуй,
цауæйнон сикъети
бæрзондбæл маруй.
Гуймани фæйдтайтæ
айсоми цæугæ, —
ку радта не'Фсати —
хуæрдзйан æй бæргæ».
Хæснитæ кæнунцæ
æ хæццæ хинстбæл:
«Зæгъæн, ка фæммулд уа,
æврагъ ес Орсбæл...»
Дзорунцæ йе 'рдхуардмæ:
«Райсæ нин бæрæг!»
Рарветуй æ топмæ, —
рандæуй Дзæуæг.
Ку 'схъæртуй Гуйманмæ, —
Хæрдмæ 'ймæ кæсуй:
хонсарæй цæгатмæ
дзæбедур æхсуй.
Цауæйнон бастадæй,
æ топп исзинг æй.
Дзæбедур цæгатæй
уæддæр нæ киудтæй.
Ку 'скастæй «бонхуарз»-мæ, —
æ топп ниггæлдзуй:
«Ци 'сдзорон ме 'рдхуардмæ?»
Кæуæги фæнзуй.
«Хиццаг нæ минасæ, —
фулдæр мæ фæсмон.
Фесафтон мæ хуасæ, —
æхстон нивисон».
Цæунцæ цæгатмæ
лимæнтæ уæддæр:
«Нийзелæн еу къагъдмæ
додой нин æ сæр».
Хæстæгмæ разиндтæй
дзæбедур æцæг.
æскъуди ниндагъдæй
федар æ сæфтæг.
Нуртæккæ Гуймани
хуæздæр ци гъудæй?
Фенсонуй æ сирди,
райзелуй билæй.
Равардта не 'Фсати —
адгин сæ рæфтад.
Хæссунцæ 'й цæгати, —
хайуантæ... фæснад.
Сау Силам Гуйманмæ
неугæ никкæсуй:
«Ракæсæ де 'мбалмæ, —
байзудта дæ куй».
Уалинмæ Гуймани
фенсонуй Дзæуæг...
Байзадæй адаги
æносмæ нæ лæг.
Расхъиудтæй тæгæрбæл,
фегъустæй æ гъæр:
«Ме 'вдесæн фæууотæ,
хор æма тæгæр!»
Сау куй дæр зæйуатбæл,
урдугмæ гургæ,
нистадæй хецауæн
æ цори бæргæ.
«Уæу-æу-æу, уæу-æу-æу»,–
неуй æ реубæл.
Фæнзунцæ'й къæдзæхтæ:
рохсаг уа йе 'нбал.
Бадунцæ нихæси.
Дзæуæг фæззиндтæй.
«Уардта дзи нæ Орси,
Зæронд фæммулдæй.
Не 'ссердтон Гуймани!
Ецирдиги нæ'й.
Раздахтæн хонсарæй.
Дзæбедур мæн æй.
Февзистон мæ топмæ,
о, мардзæ, цæвæ'й, —
æ фæрци голлагæ
байдзаг æй фидæй».
Сау куй дæр æ фæсте
неугæ фæззиндтæй.
Тонунцæ сæ ростæ
мадæй' ма ностæй.
Ностæн дæр æ фæндæ
раздæр конд адтæй.
Зунд æнцæ æгъдæуттæ, —
анз ин сау даргæ'й.
Ку сеса æ саутæ, —
Дзæуæгмæ цæудзæй.
Уарзони æдæрсгæ
хъуритæ кæндзæй.
Анзи бон ку 'рхъæртуй, —
рохсаг Гуйманæн.
Ресунцæ æ фæрстæ
Мæстæй Силамæн.
Ку скæсуй Дзæуæгмæ —
æ зæрдæ ресуй.
Дзæуæг æнæфсæрмæй
Сæ сæргъи истуй.
Нуртæккæ зæрондæн
æ хæснæ æцæг,
радтуй æ ниуазæн,
райсуй æй Дзæуæг.
Тæгæрæн æ сифæ,
тогæй игъæстæй,
хъалацæн æ хурфи
дунгæй низзилдæй.
Бæгæни хъалаци
хорæй ирадæй.
Сау Силам æзнаги
хуæруй дæндагæй.
Сау куйæй боз æнцæ, —
бæззуй æ дæндаг,
фал ностæ абонмæ
фæцæй тæрхойнаг.
1913 анзи августи 13 бон
НАЗВАНЫЕ БРАТЬЯ
Мудрые, честные,
Нарты когда-то
В наших ущелиях
Жили богато.
Песни их вольные
Всюду звенели,
Праздником радостным
Дни их летели.
Как-то, когда они
Песней и сказкой
Дни коротали
На славном нихасе, —
Горы окутала
Мрачная туча,
И потемнели
И скалы, и кручи.
Молвили младшие:
— Ливень лавиной
Грозно проходит
Над белой вершиной.
Старец внушительно
Младшим ответил:
— Старше я, больше вас
Прожил на свете.
Это не шествие
Страшного грома, —
Это охотника
Выстрел знакомый.
Вы видели нынче
В час утренний, ранний
Шедшего в горы
Нарта Гуймана.
Если к нам милостив
Будет Афсати,
Будем сегодня же
Все пировать мы.
Чтобы решить
Этот спор необычный,
Избран посланцем
Дзауг-нарт двуличный.
Вот он в далекие
Горы уходит,
В горных расселинах
Друга находит.
Видит — от выстрелов
Нарта бесстрашного
Катятся туры
В пропасть опасную.
Черная зависть —
Порука обмана.
Как ему в славе
Сравниться с Гуйманом?
Обуреваем
Преступною думой,
Дзауг к Гуйману
Подходит угрюмо...
Мечется, воет
Собака Гуймана
(Звали собаку ту
Верным Селаном).
Смотрит в глаза она
Верному другу,
Хочет сказать
О коварстве Дзауга.
Поздно! Дзауг этот —
Хуже шайтана,
В страшную пропасть
Толкает Гуймана...
В бездне ущелия
Слышатся стоны:
«Быть очевидцами
Солнцу и клену, —
В бездне ущелья
У праха Гуймана
Слышны надрывные
Стоны Селана:
«У-у-у-у-у-у-У-у-у-у-у-у»
Эхом ущелья
Вторят ему...
Мудрые, честные
Нарты — на сходке.
Дзауг к ним подходит
Походкою робкой.
— Старшие! — молвил он, —
Вы проиграли.
Все я обследовал —
Тропы и скалы.
Там над вершинами —
Дождь и туманы.
Всюду, где б ни был я —
Нет там Гуймана.
Вот за спиною
Убийцы-Дзауга
Пес появился,
Дрожа от испуга.
Плачут знакомые,
Плачут родные,
Старые, малые
И молодые.
Плачет притворно
Жена молодая,
Издавна смерти
Гуймана желая.
Что ей? — быть в трауре
Год по адату,
Будет потом
У Дзауга в объятьях.
Дни миновали
Тяжелого года.
Вот и поминки.
Как много народу!
Только не плачется
Двум по Гуйману, —
Злобной вдове
И Дзаугу-шайтану.
Верная дружбе
Собака Гуймана,
Видя Дзауга,
Грустит постоянно.
Поднес чашу пива
Нарт старший Дзаугу,
Чтоб помянул он
Погибшего друга.
Вдруг лист окровавленный
Старого клена
Ветром с ущелья
Был занесен он.
В чашу преступника
Он опустился,
Под жарким лучом солнца
Он закружился.
И, побледневши,
Убийца смутился,
Верный Селан в него
Крепко вцепился...
Честные нарты —
Славя Гуймана,
Славили так же
В песнях Селана.
Имя ж вдовы,
Как изменницы черной,
Нарты в сказаньях
Клеймили позором.
Къуæтти
Уæлмæрдхуæрнæг
Зæронд лæг
Цъете
Курес æма къæлмæг
Нæ зумæг
Фарнæ
Ци зæгъон?
Æнæсагъæс
Бунгард
Тох
Æлдаргинтæ
Цæбæл нийнæфтæ?
Курæнтти сайд
Сувæллон
Фæсмон
Бæхвæндагбæг
Совахъ æма бæзæрхуг
Гъазти
Нарти фæндæ
Дууæ æрдхуарди
Фæндæ
Гæкгуги хузи
Гъастгæнæгæн
Мæтъæл
Гъарæнгæ
Фæйдтон мæ цард
Уаддзалх
Киндзæн
Мæнгæ соми
Еунæг
Хæфсæ
Кæлхуард
Бæхбадæг
Цæмæй къуру дæн?
Мæсуги
Æнгарæн
Къæрнæхи осæ
Бинонтæ
Æнцон дин æй
Кувдгæнгутæн
Мæ зæрдæ
Цæун
Хъазахи нифс
Сæнттæ
Къазармай
Æнбæлттæн
Нæ мæрдтæн
Нигъгъæрзæн нæ фæрстæЙ
Мæстиноки мæгуртæ
Цæргæстæ
Ледзæг
Ледзæги зар
Дусæрон цæргæс
Уалдзæг
Гъæр
Зæрбатгутæ
Сæрдæ
Уæрæйдæ заргæй
Кувд
Нæ фæззæг
Бинонти цард
Мардæн
Осгорти зар
Фæдес
Ма ми гъаст кæнæ
Гъæйдæ-гъа!
Кермен
Нæ косæг лæг
Кæуæг
Гоппойти къуар
Æрæгзумæги
Нæ фæсевæдæн
Косгути бæрæгбон
Хадзимæт рæмонти
Еумæйаг мæрдтæн
Бонвæрни мадæ
Киндзхонтæ
Агубекир
Раздзæуæгæн
Нæ царди нивтæ
Бæллах
Дугъ-дугъ
Нæ бæласæ
Рæстдзинадæ
Фун
Нæуæг æгъдаубæл
Мартъи
Æз уотæ зæгъун
Дзæгъæл
Михал Гарданти
Къибилти Гугъойæн
Уарунгор
Мæ дзурдтæ
Ка ке хæссуй?
Курд
Сау гъæр
Гулæри
Тæтæрхъан Билаонти
Бердити Дударæн
Бонгинтæн
Китай
Зар
Хъурмаллухъ
Уæргъдзау
Нифсгин
Æхсирф æма дзæбокæ
Нæуæг зарæгæн
Тæлæтгæнгутæн
Зуймон æхсæвæ гъæди
Цæмæн ледзис?
Æфхуæргутæн
Мæ зин зонæг
Совет æнервæзæг
Саст къах
Уазал хæдзари
Гъæй-уй!
Фурхуæрдæй сæйгæ
Оси Пъолций
Багъæратæн
Киндзæн
Сакко æма Ванцеттийæн
Иронæн
Нæ цини бон
Поэзийы Курдон(Скъодтати Эльбрус)
Певец свободы(Нафи Джусойты)