Творчество осетинских писателей

М О Я О С Е Т И Я

СОСЛАНЫ РАЙГУЫРД ÆМÆ БАЙСÆРЫН

Иу хатт куы уыди, уæд нарты Сатана
Нарты доны былмæ гæрзтæ рахаста,
Гæрзтæ рахаста, ахсон сæ, зæгъгæ.
Æмæ райдыдта йæ гæрзтæ æхсын,
Йæ уæлæ уыдис цыбыр куырæт, афтæмæй.
Донæн иннæ фарс та, астæумæ кæрдæджы
Иу фийау хызта уæд йе стыр фосы дзуг.
Нарты Сатана уый бæрц рæсугьд уыд,
Уый бæрц урс уыдис йæ буар æмæ йæ
Фийау куы ауыдта доны фаллаг фарсæй,
Уæд æм йæ зæрдæ тынг бахъазыдис,
Йæ зæрдæ бахъазыд нарты Сатанамæ.
Фийау, дын, йæхи иу дуры уæлæ,
Æруагъта æваст æмæ фехсинаг ис.
Сатана уыцы дуры бахъуыды кæны
Æмæ йын йæ бонтæ нымайын байдайы.
Йæ афон куы 'рцыди, уæд, дын, Сатана
Нарты лæппутæй иу къорды йемæ
Акодта æмæ сæ куы баифтыгъта
Уыцы дур халыныл уыцы дур сæттыныл.
Дурæн йæ хуылфмæ куы бахæстæг сты,
Уæд, зæгъы, Сатана лæппуты рарвиты,
Йæхæдæг дуры хуылф куы бакъæртт кæны,
Куы бакъæртт кæны æмæ уырдыгæй
Лæппу куы райсы, лæппу, мæ хуртæ.
Нарты Сатана лæппуйы рахаста
æмæ йæ байдыдта хæссын, хъомыл кæнын,
æмæ йыл сæвæрдта ном—Сослан, зæгьгæ.
Лæппу куы фестыр ис, уæд, дын, иуахæмы
Дзуры Сатанамæ: «Мæнæн цы дæттут,
Уый дæттут иу куыдзæн, æмæ уын уæд уый
Уæ хæдзары къæсæр уæддæр хъахъæндзæнис».
Нæ йын бамбæрста йæ ныхас Сатана,—
Ницæмæ æрдардта Сосланы ныхас.
Чи зоны æмæ цас рацыдаид,
Фæлæ та дыккаг хатт дурæйгуырд Сослан
Дзуры Сатанамæ: «Мæнæн цы дæттут,
Уый дæттут иу куыдзæн, æмæ уын уæд уый
Уæ хæдзары къæсæр уæддæр хъахъæндзæние».
— Цæмæн афтæ зæгъыс? — фæрсы йæ Сатана.
«Цæмæн афтæ зæгъын, уымæй мæ куы фæрсай,
Уæд мæнæй адæймаг никуы рауайдзæнис, —
Загъта йын Сослан, — Куырдалæгон мæ
Бирæгъы 'хсыры куы нæ байсæра, уæд».
Сатана фервыста Куырдалæгонмæ,—
Нарт дауджытимæ æмвынг уыдысты, —
Куырд Куырдалæгон цы мæ кæны, зæгьгæ,
Уайтагъд æрхæццæ и Сатанайы хуындмæ.
— Афтæ 'мæ афтæ—дзуры Сатана, —
Мæнæ Сосланы байсæрын хъæуы
Бирæгъы 'хсыры, æндæр гæнæн нæй,—
Хорз, зæгъгæ, загъта уæларв Куырдалæгон,
Байсæрдзынæн æй, æрмæст кæнын хъæуы
Сосланæн йæхи 'мдæргъ, йæхи 'муæрх бæлæгъ.
æмæ бафтыдта бæлæгъ аразыныл
Нарты æрмарæхсттæн сæ тæккæ хуыздæры.
Уæд нарты фыдбылыз Гæтæджы фырт
Сырдон Хъуыддаг куы бамбары æмæ куы ‘руайы
Бæлæгъаразæгæн йæ цурты иуы'рдæм,
Стæй та куы суайы йæ цурты иннæ'рдæм
æмæ сæм хъæрæй афтæ куы дзуры:
«Уе 'гæр калат, нарт, кæд цы митæ кæнут!
Бæлæгъ кæмæн кæны, уый зоны, уæддæр æй
Цыппар æнгуылдзы бæрц даргъдæр аразы».
Бæлæгъаразæг дæр Сырдоны ныхасмæ
Куыд нæ байхъуыстаид, æмæ бæлæгъы
Цыппар æнгуылдзы бæрц фæцыбырдæр кодта.
«Ныр байсæрын хъæуы дурæйгуырд Сосланы,—
Загъта Куырдалæгон нарты Затанайæн.—
æмæ тулдз æвзалы сæдæ голладжы,
Бирæгъы æхсыр та сæдæ гæбæты
æрцæттæ кæнын кæн нарты фæсивæдæн».
Тулдз æвзалыйæ уадидæгæн дæр
Сæдæ голладжы дзаг бæрюæ сцæттæ кæнынц,
Фæлæ, дыц, æхшрæн, бирæгъы æхсырæн,
Куы ницы хос арынц нарты фæсивæд.
Фæсивæдæй, зæгъы, йæ бон куы базыдта,
Уæд дзуры Сатана нарты Уырызмæгмæ:
— Сæдæ гæбæты мын ссар бирæгъы æхсырГ—
«Ау, æмæ дын ныр бирæгъы 'хсырæн та
Цы амал æскæнон? фæрсы йæ Уырызмæг. —
Цы амал æскæнай, уый дын зæгъдзынæн,—
Дзуры йын Сатана. — «Зæгь мын æй уæдæ».
— Ацу æмæ уæлæ авд фæндаджы астæу
Скæн мусонг дæхицæн, æмæ дзем уырдæм
Чидæриддæр æфта, уыдон-иу хорз фæхынц,
Фæхынц сæ-иу хорз, æстæй-иу сын зæгъ:
æхсыр мæ хъæуы, бирæгъы æхсыр, зæгъгæ. —
Ацыди Уырызмæг, уæдæ цы уыдаид;
Авд фæндаджы астæу мусонг æрцарæзта,
Мусонг æрцарæзта æмæ уым æрцардис.
Сатана йæм уырдæм æрвитьщ байдыдта
Хæринаджы дзæбæх, алцы 'ппæт минас.
æмæ йæм цæуæгæй чидæриддæр æфтыд,
Уыдон хорз уыдта, уæдæ цы уыдаид.
Фæлæ-иу фæстагмæ афтæ кæмæн загъта:
æхсыр мæ хъæуы, бирæгъы 'хсыр, зæгъгæ,
Уый-иу фæджихау ис, ахъуыды-иу кодта
æмæ-иу фенхъæлдта: «Уырызмæг сæрра ис».
Бады Уырызмæг, уæдæ цы кодтаид,
Авд фæндаджы астæу йæ мусонджы къуымы;
Хорз хынцы дæуджыты, фæлæ бирæгъы 'хсыр
йæ къухы не 'фты зæронд Уырызмæгæн.
Уæд иу бон йæ рæзты Силæм æрбауайы,
Куыйты хисдæр æмæ куыйты хуыздæр Силæм.
Сатана куыд загъта, афтæ Уырызмæг Фæсидт
Силæммæ дæр, æмæ йæ хорз федта.
«Ам цы архайыс?» фæрсы йæ Силæм.
«æхсыр мæ хъæуы, бирæгъы 'хсыр, Силæм,—
Зæгъы Уырызмæг,— уый тыххæй ам бадын».
«Иннабонæй мæ иннабонмæ, уæдæ,
Хорз æсхæсс,—зæгъы Силæм Уырызмæгæн,—
Мæ зæрдæ цы зæгъы, ахæм хæринагæй,
æмæ бирæгъы 'хсыр æз æссардзынæн».
«Хорз,—зæгъы Уырызмæг,—уый дын мæ быгъдуан фод».
æмæ Сатанамæ æрвитын байдыдта,
Куыдз дзы цы домдта, ахæм хæринæгтæм.
«Гъе ныр, гъе, сæмбæлдтæн, кæй агуырдтон, ууыл»,
Загъта йæхи нымæр зонынджын Сатана
æмæ, дын, мусонгмæ æрвитын байдыдта,
Куыдз-иу цы агуырдта, ахæм хæринæгтæ.
Куыдз иннабонæй, зæгъы, иннабонмæ
Хорз фæминас кодта, уæдæ цы уыдаид,
æстæй уæд загъта нарты Уырызмæгæн:
«Гъе ныр, уæдæ, сби бæрз уисæй фидар кæрт
Авд фæндаджы астæу, дæ мусонджы цур.
æз дын æрыскъæрон æхсырджын бирæгътæ».
Уырызмæг дæр сбыдта бæрз уисæй ахæм кæрт,
æмæ йæ сæрты маргъ нæ атахтаид,
Йæ бынты та, зæгъы, калм н'абырыдаид.
æмæ уæд ацыдис Силæм тар хъæдмæ,
Бирæгъджын тар хъæдмæ бирæгътæ скъæрынмæ.
Балтæ-балтæ, дын, скъæрын байдыдта
Уырызмæджы кæртмæ гадза бирæгътæ.
Гъе, се'рдиаг,' сæ ниуынæй бæстæ азæлынц,
Мæстæй фæлæбурынц кæрæдзийы фæрстæм,
Фæлæ сæ кæм уадзы къуыбырхъус Силæм;
Кæрт байдзаг кодта æхсырджын бирæгътæй.
«Дуцгæ, Уырызмæг, ныр, мæнæ дын бирæгътæ»,
Бадзырдта Силæм нарты Уырызмæгмæ.
«æмæ сæ куыд дуцон,— бафарста Уырызмæг,—
Куыд сæ дуцон, Силæм, куы мæ аргæвддзысты?»
Уæд Силæм бацыдис бирæгъты астæумæ.
Иу бирæгъæн дзы йæ тæккæ бæрзæйыл
Фидар ныххæдыди æмæ йæ раласта,
Раласта йæ 'мæ дзуры Уырызмæгмæ:
«Марадз ныр, дуцгæ, æз ыл фæхæцдзынæн».
Уырызмæг дæр уайтагъд бирæгъы радыгъта,
Радыгъта бирæгъы, æмæ йæ ауагътой.
Гъе, афтæмæй йæм иугай фæласта
Утæппæт бирæгъты къуыбырхъус Силæм.
Дыгъта сæ Уырызмæг, уæдæ цы уыдаид,
æмæ 'рыдзаг кодта йæ сæдæ гæбæты,
Йæ сæдæ гæбæты бирæгъы æхсырæй.
æхсыр куы 'рбахастой нарты Сатанамæ,
Уæд, зæгъы, Сосланыл иу æстыр ададжы
æвзалы ныккалдтой, æвзалы, мæ хуртæ,
Сæдæ голладжы дзаг хорз тулдз æвзалы,
æмæ йыл байдыдтой дымын сæдæ куынцæй,
Сæдæ куынцæй йыл бирæ куы фæдымдтой,
Уæд Сатана дзуры куырд Куырдалæгонмæ:
— Бакæс ма йæм ныр, цымæ нæма худы,—
Кæд худын байдыдта, уæд ыл мауал дымæм.—
Бакаст Куырдалæгон дурæйгуырд Сосланмæ,
Бакаст, æмæ лæппу куы нæма худы.
Байдыдтой та йыл ноджы тынгдæр дымын.
Афтæ та йыл, зæгъы, бирæ куы фæдымдтой,
Уæд та йæм бакастис куырд Куырдалæгон,
æмæ, зæгъы, лæппу худын куы байдыдта,
Худын куы байдыдта судзгæ цæхæры.
Бирæгъы æхсыры бæлæгъы ауагътой,—
Уæд Куырдалæгон лæппуйы райста,
Æмæ йæ нысхуыста æхсыры бæлæгъы.
Афтæмæй йæ бæлæгъ цыппар æнгуылдзы бæрц
Цыбырдæр кæй уыдис, уымæ гæсгæ дзы
Сосланæн нæ уыдис йæхи адаргьгæнæн,
æмæ йæ уæрджытæ къæдзæй баззадысты.
Къæдзæй баззадысты Сосланы уæрджытæ:
Æхсыр нæ бамбæрзта уæрджыты сæртæ
Æмæ баззадысты æнæ сæрыдæй.