logo

М О Я    О С Е Т И Я



Лагулаа Анатоли
абхазаг фыссæг

 

Урс быдырыл сырх тæппытæ
Новеллæ

Звиады сæркъуыртæ Сухумæн сæхи схи­цæуттæ кодтой. Хуры цæст цыма мыггагмæ фæцъынд, уыйау атъанг сты саумылазон бонтæ. Сæркъуыртæ абхазаг хæдзæрттæм бырстой, алы абхазаг бинонтæм дæр лæбурдтой, никæуыл ауæрстой. Джигул кодтой. Цыма арф æмбæхст хæцæн­гæрзтæ, рацитæ, рæмудзæн æрмæджытæ агуырдтой, уый æфсонæй. æцæгдзинадæй та сæ сæйрагдæр нысан уыд стигъын æмæ, цыдæ­риддæр сæ къухы æфтыд, цæуылдæриддæр-иу сæ цæст æрхæцыд, уыдон æмпъыхтой. Уыцы «операцитæ» кæнынмæ-иу бавнæлд­той фæсæмбисæхсæвты, дуне-иу тарфынæй куы бацис, уæд. Уынгтæ-иу гуыпп-гæрахæй байдзаг сты. Рудзынгæй исчи йæ сæр радара, уымæ дæр ничиуал уæндыд, уынгмæ рацæуын та уымæй уæлдайдæр — ома, хъуыд­даг цæй мидæг ис, уый базона æмæ æнафоны æгъдауæвæрджыты тыххæй комендатурæмæ фехъусын кæна (кæд уырдыгæй никуы ничи фæзынд фæдисы, уæддæр...) гъемæ сæрæн гвардионтæ дæр фатертæ гаффутт кодтой.
Фæлæ уæддæр нæ ныхасы сæр уыдæтты тыххæй нæу...
Шевийы*  æрдонгтæ æмæ æнахуыр хъызт зымæджы уазæлттæ адæмы уынгмæ
сæ фындз радарын куы нал уагътой, уæд æрцыд ацы хабар. æмбисæхсæв Нæуæджы микрорайоны уынæргъгæ-абухгæ фæзынд иу танк. æмæ уый уа-диссаг никæмæ фæкаст. æмæ йыл Ларисæ дæр ницы ахæм бадис кодта, рудзынг æмбæрзæны фæстейæ аивæй куы ракаст æддæмæ, уæд. æвæццæгæн та сæ кæйдæр зæрды æрæфтыд исты фос фæкæнын — адæмæн сæ фæстаг капеччытæ байсын.
Уый сын фыццаг хатт, мыййаг, нæ уыдаид. Эшерæйырдæм-иу æхсын райдыдтой фæсхæдзарæй, цæмæй та уыцырдыгæй дæр гæрæхтæ стынг уой, æмæ сæ амæддаг уæладзыгджын хæдзарыл ихуарæгау нæмыгуарæн кæна. Цæрджытыл-иу мæгуыры бон куыд нæ акодта, æмæ-иу уæд танкисттæн гæртам æмбырд кæнынмæ фесты — ратдзысты æхца уыцы хъæбатыртæн, æмæ уæд уыдон дæр сæхи уырдыгæй айсдзысты. æмæ-иу сæ кæрæдзи хорз бамбæрстой: танкисттæ-иу æндæр ахсджиаг стратегион бынатмæ алæгæрстой æмæ-иу уырдыгæй райдыдтой цæугæдон Гумистайы сæрты куырмæджы æхсын, адæм та-иу рæстæгмæ се ’муд æрцыдысты.
Фæлæ ацы танкæн иннæтæй хъауджыдæр йæ зæрды æхсын цыма нæ уыд. Йæ уынæргъын дæр нал цыд, ныхъхъус æмæ æнахуыр тасæфтауæг æндæргау бандзыг. Ларисæйы фыртæссæй ба­уадзыгмæ бирæ нал хъуыд — чысыл саби ма куы уыд, раст ма-иу уæд тарст афтæ хъæндилæй: стыртæ-иу æй тæрсын кодтой, æгоммæгæс, дам, куы уай, уæд дæм хъæндил рудзынгæй æрбатæхдзæн æмæ дын дæ дзыккутыл ныддæвдæг уыдзæн, зæгъгæ.
«Бæлвырд кæйдæр агурынц, бæлвырд кæйдæр. — Фегуырд йæ сæры. — Ау, сæ сыхаг мингрелтæ сæ сардыдтаиккой комкоммæ искæуыл? æмæ уæд — кæуыл, чи уыдзæн уыцы æнамонд?»
Цасдæр рæстæджы танкæй хæрдмæ йæ сæр ничи сдардта, фæлæ куыддæр хæдзар бынтон саугуырм бацис, иу рудзынгæй дæр дзы рухс нал калд, афтæ танчы хуылфæй сбырыдысты цыппар гæрзифтонг лæджы.
«О Хуыцау! Уыцы ахуыргонд лæг де уазæг! Куы нæ йæ бахъыг­дариккой — æнæуи дæр йæ зæрдæ лæмæгъ у... Ацы агъуыд сырддзæфтæ йæм куы бырсой мидæмæ, уæд, уæвæн ис, æмæ удаистæй дæр амæла.
Сыхæгтæ йæ экстремист схуыдтаиккой, Гуырдзыйы цыфыддæр знаг, цардцæрæнбонты уый фыдгойыл чи нæ ауæрста, ахæм. Бæргæ, бæргæ, Гудаутæйы куы уаид ныр...»
Гвардионтæ æвæццæгæн æмæ уайтагъд суазал сты æдде, уынджы къæйыл. Сæ иу цыдæр загъта, иннæ фæстæмæ танкмæ ныллæсыд æмæ дзы нозты цалдæр авгимæ схызт. Радыгай нуаз­гæйæ дзы иу фæдæле кодтой, афтид авг митмæ атахт.
«Марг уын фестæд уыцы водкæ, бындзагъд дзы куыд фæ­уат! — Ралгъыста сæ Ларисæ. — æнæуи дæр мæлæты уæззау зонды хицау не сты, ныр бынтон сæрра уыдзысты... Йæ хъустыл бæргæ æрцыд, зæгъгæ, иу дзæбæх ныббырст ма, æмæ уæд нæхионтæ Сухум бацахсдзысты. Тæхуды, æмæ ма уый йæхи цæстæй чи фены!.. Адон æрмæст махыл æнауæрдгæ не сты, фæлæ ма сомихыл дæр, уырыссæгтыл дæр... Агъа, дам, нæ уæлахизыл нæ ра­йут, нæ цин кæнут?! Дидинджытимæ ныл не ’мбæлут, гуыр­дзиæгтæ куыд кæнынц, афтæ? Мах уæ абхазæгтæй хъахъхъæнæм, фæлæ нын сымах та, æбузнытæ, хуымæтæджы арфæ дæр нæ кæнут!
æмæ сын сомих, уырыс, иннæтæ се ’ппæт бардзырдтæ дæр æнæ уæлдай ныхасæй æххæст кæнынц, фæлæ изæрæй, хъæмæ здæхгæйæ, сæ цæстытæ фембæхсынц, абхазæгтæм комкоммæ кæсын нал фæуæндынц, цыма æбуалгъы тæригъæд райстой сæхимæ, уыйау. Фæлтау сæ-иу, тыхбегарайæ цы акъоппытæ скъахынц, уырдæм куы ныккалдæуаид æмæ-иу сæ дæлсыджыт куы фæчындæуаид... Афтæ фæдзурынц...»
Водкæ банызтой, фæлæ уæддæр сæ бынатæй никæдæм фæцæуæг сты. Фæйнæ авджы ма нынцъыхтой. æвæццæгæн, бæгæны, æндæра...
«Дукани дзы ис уым, æви цы уа?! æнаккæгтæ! — Ларисæ мæстæй фыхт, йæ къухтæ атымбыл кодта, цыма сæ йæ бон исты хуызы бафхæрын уыд, уыйау. — Махонтæ Очамчиры сыдæй мæлынц, къуыригæйттæ айдагъ нартхоры хъæбæр кæрдзын æмæ хом донæй уæлдай ницы уынынц, кæрдзыны гуы­дынтæ та ахæм хъæбæр ныввæййынц, æмæ сæ доны бирæ рæстæг удаин бахъæуы. Даур ам куы фестид, уæд сын уый бæргæ фенын кæнид, лæг циу, уый...»
Дауры æрбаймысгæйæ Ларисæйы зæрдæ фæхауд, бынтон старст — Даур йæ хъæбул уыд... Хæст æй Гудаутæйы æрæййæфта. Уым æвæстиатæй Сухумы батальоны бархион сси. Кæд ыл æвддæс азы йеддæмæ нæма сæххæст, уæддæр иннæтимæ алы ныббырсты дæр архайдта. æрæджы Гумистайы ацы фарсмæ æрбахызтысты, йæ райгуырæн къонамæ бынтон æрбахæстæг...
Танкисттæ сæ сæртæ ныхъхъилгæнгæйæ, фарастуæладзыгон хæдзармæ хæрдмæ кастысты, цыма, мæнæ стæм, фæзындыстæм дæм, зæгъгæ, æбæрæг кæмæндæр хъусын кодтой, уыйау. Уæвгæ та уыцы чидæр уыдонæн æбæрæг нæ уыд, хорз æй зыдтаиккой, кæй сау хал схауд, уый.
«æрмæст, Хуыцау, уый Асидæ ма уæд! — Ныттабу кодта Ларисæ. — Йе ’фсымæр уæззау цæфæй хуыссы Гудаутæйы госпитæлы. æви, чи зоны, кæд Арсены агурынц? Уырыссæгты бинонтæ йæ æмбæхсынц сæхимæ. Ау, исчи йæ банымыгътаид?!»
Ларисæ кæм цард, уæладзыгджын хæдзары, уыцы бацæуæнмæ сæ ных сарæзтой дыууæйæ, уæзбын цыдæй цæуынц, тагъд никæдæм кæнынц. Сæ хæдфæстæ сæ бынатæй фенкъуыстысты ноджыдæр ма дыууæйæ, цæугæ-цæуыны сæ автоматты сампалтæ сæргъæвтой — мæнæ гæрзифтонг фыдгæнджыты къорд æрцахсыны размæ дæр афтæ фæкæнынц. Ларисæ рудзынджы цурæй рауад æмæ йæ хъусæй дуарыл баныхæст. Йæ зæрдæ, цуанæттæ цы хъуазы фæдыл бафтынц, уый зæрдæйау гуыпп-гуыпп кодта. æнхъæлмæ касти, йæ сыхаг ахуыргонд лæгмæ кæд бахойдзысты, уымæ. Стæй хъуыды кодта, йæ дуар ын сæттын куы райдайой, уæд куыд кæндзæн, цы уыдзæн, уыдæттыл. Йæхимæ йын уой цæуæг, уый та йæ фæсон­æрхæджы дæр нæ уыд: ныридæгæн æй дыууæ хатты бастыгътой, ницыуал æм ныууагътой йæ рæбыны, цы ма дзы ахæссой, ахæмæй йæхимæ ницыуал зоны... Фæлæ уæззау санчъехтæ гыбар-гыбургæнгæ хæстæгæй-хæстæгдæр кодтой уый дуармæ! Мæнæ сæ тæккæ къæсæрæй сæ расыг хъуырдухæн æрбайхъуыст.
— Цы фæдæ, æфсин? — цыма йæ рагон хорз зонгæ у, ахæм хъæлæсыуагæй йæм æрбахъæр кодта сæ иу. — Де ’фсымæртæ дæм фæзындысты, де ’фсымæртæ æмæ сын мидæмæ зæгъ! Фыццагдæр Сухуммæ цы танк æрбалæгæрста, мах ууыл стæм. Телевизорæй нæ æнæфенгæ нæ фæуыдаис!
«æллæх, мæ раны дæн ныр, — йæ буар сисбын абадт сылгоймагæн. — Цъус ма, æмæ уæд сæ хæцæнгæрзтæй ралæудзыс­ты дуарыл».
— Дуар бакæн! Бирæ дæм нæ бафæстиат уыдзыстæм: хæрд-нозт хъуаг не стæм, де ’хцаты мæтæй дæр нæ мæлæм. Дæ паспорт нæм равдисдзынæ, чи дæ, цы дæ, уый сбæлвырд кæндзыстæм æмæ — æмæ фæци.
Сыхæгтæй йæ чидæр кæй банымыгъта, уый бамбæрста Ларисæ. Йæ лæг куы фæмард — хæсты тæккæ размæ, уæд-иу æй йæ гуырдзиаг сылгоймаг сыхæгтæ къахæгау, æлхыскъæй бафарстой, йæ иунæг хъæбулы йæхи мыггагыл цæуыннæ ныффыссы, уымæй. æмæ сыл иуахæмы фæтъæлланг ласта, зæгъгæ, кæд йæ мыггаг гуырдзиаг мыггаг у, уæддæр æм гуырдзиаг тугæй иунæг æртах дæр нæ хæццæ кæны, зæгъгæ. æмæ мæнæ ныр... Сылгоймæгты номæй йæм дзуаппагур æрбахæццæ сты, уый та куыд æмæ цы, зæгъгæ...
— Арухадзе! — ныхъхъæр кодта сæ кæцыдæр æмæ дуар топпысыдзæй ныццавта. — Сымахмæ уазæгыл афтæ æмбæлынц?! Мах дæу, нæ уарзон хойы, фервæзын кæнынмæ суанг Кутаисæй ардæм фæцыдыстæм, фæдисы цæуæгау, ды та нæм æддæмæ дæр нæ ракæсыс! Ахæм уæздан æгъдау абхазæгтæй базыдтай, и?
«Адон мæ афтæмæй нæ ныууадздзысты. Куыд ма сæ фервæз­тæуа?» — Ларисæ скъуымзил, куыд акæна æмæ цы акæна, уый йæ сæр нæ ахсы. Рудзынг фегом ласа æмæ фæдис сиса, фæлæ йæм ничи ракæсдзæн, кæд æрмæст абхазæгтæ, фæлæ йын уыдонæн дæр цы сæ бон у баххуыс кæнын, сæхи ма, уый сæрыл дзургæйæ, бафхæрын кæндзысты, æндæр... Дуар байтындза æмæ — æвыдæй нæ баззайдзæн; æмыр æхгæдæй бада æмæ — уый та уымæй фыддæр: æрбатондзысты йæ, ныммур-ныцъцъæл æй кæндзысты дуар, кæд æфсæн у, уæддæр.
— Байгом æй кæндзынæ дæхæдæг, æви йыл ралæууæм нæмыгадзагъдæй? — хъæлæсыдзагæй хъæр кæны сæ иу. — Ахсæв мах хъуамæ ацы æлгъыстаг дунейы бæллæхтæ ферох кæнæм. Дæу дæр зæрдиагæй барæвдаудзыстæм. Афтæ ’рцыд нæ хъустыл, цыма дæ зындоны судзинаг лæгыл дæхи не ’ргæвдыс, сау­тæ йыл нæ дарыс. æмæ — раст дæ: афтæ цардмондаг æмæ æрыгонæй уæдæ моладзан дæр куыд суай... И? Ноджы ма дын мах хуызæн сахъгуырд гуырдзиæгты цур исты абхазæгтæ дæр лæгтыл нымад сты! Уыдон æцæг лæгтæ куы уаиккой, уæд Гумистайы фаллаг фарсмæ нæ адымычъи ластаиккой, дæу хуы­зæн хъæбын-хъуыррыттау сылыстæджы ам ныууадзгæйæ. Дуар бакæн, бакæн дуар æмæ ды дæр кæдæй-уæдæй, лæгау лæгтæ цы хуызæн вæййынц, уый сфæлтæрай!
Ларисæ стыр уатмæ бацыди, къулыл фидаргонд цырагъ ссыгъта. Къамтæй дзаг альбом æрбайста, æрæвæрдта йæ йæ уæрджытыл æмæ йæ фæлдахы ризгæ къухтæй. Мæнæ йæ уарзон къам, æнæраздахгæ амондджын бонты ныв — йæхæдæг, йæ сæрыхицау, сæ фырт... Йæ риумæ нылхъывта къам æмæ судзгæ цæссыгтæй ныккуыдта. Асæрф-асæрф сæ кæны æмæ кæсы йæ адджын адæмы цæстытæм æмæ сын æрдхæрæгау дзуры: «Нæ, нæ, æз сымах никуы фегад кæндзынæн, никуы æмæ ницы хуызы! Цы тынг мæ фæндыди, хъæбул, дæу æфсæддон дарæсы фенын, уæлахиздзауæй Сухумы уынгты куыд фæцæуыс æд фæйлаугæ тырыса дæ къухты, афтæмæй. Фæлæ — цы бачын­дæуа, Хуыцау мын уыцы амонд нæ загъта... æз та афтæ уымæн скарстон фидарæй, æмæ дæ фыды ном æмæ дæ номыл къæм дæр куыд нæ абада... Нæй мын æндæр гæнæн, нæй — мæ цыт­джын хæс у афтæ бакæнын... Цы чындзы мын фенын нæ бантыст, хъæбул, уый мæнæ ацы цæрæнуатмæ æрбахондзынæ — о, цас тухитæ, цас фыдæбæттæ бавзæрстам дæ фыдимæ йæ райсыныл, йæ бацалцæг, йæ бахуызæнон кæныныл! Зæрдæбынæй-иу цин кæнут де ’рдхæрдтæ, де ’мбæлттимæ уыцы бæрæгбон: сымах ам райдзыстут, мах та, æз æмæ дæ фыд та, уым уыдзыстæм амондджын дæ амондæй... Хуыцауы раз дæр æмæ адæмы раз дæр сыгъдæгдзæсгом сты дæ ныййарджытæ, хъæбул. æмхуызон у нæ бæллиц: уæлахиздзау у дæ хæстон æмбæлттимæ знагыл æмæ лæджы аккаг цард фен! Хорзæй баззай, хъæбул... Айдагъ дæуæн, дæ бакастæй дæр æфсис нæ базыдтон...»
Дуар хостой, дæнг-дæнгæй йыл ралæууыдысты къахæй-къухæй. Къам ма раздæрау йæ риумæ æлхъывта, афтæмæй дуа­рырдæм цухтæ-мухтæгæнгæйæ фæцæуы.
— Уæртæ гацца, кæимæ сусу-бусу кæныс уым, уым кæимæ? Дæ къæсæргæрон ма нæ бирæ фæдаринаг дæ, и?
— Цы йын лæгъстæтæ кæныс, цы? — ныййазæлыд æндæры нозтджын хъæлæс. — Ныртæккæ дæм афтæ базилдзыстæм, æмæ дæ адджын уынæргъын Гумистайы фаллаг фарсмæ хъуысдзæн! æмæ нæм уæд дæ хъæвдын ралæгæрддзæн йæ лæппутус мады мастисæгæй. Сымах, абхаз, ахæмтæ стут: лыстæнтыл куы рафыцут, уæд уæ тутт сæртæй систы сæттут! Сисæн уымæй исты хъомыс стут, æви уæхи сæр фæдыууæ дихы уыдзæн æмбыд насау, уырдæмты та уæ хъуыды не ’ххæсы. Ха-ха-ха!
Ларисæ дуары æмварс слæууыд, фæлæ йæ уадидæгæн фæхъуы­ды кодта, зæгъгæ, æхсын куы райдайой — æхсын та æнæмæнгæй райдайдзысты! — уæд уыйбæрц нæмгуытæн æфсæн дуар дæр нæ фæлæудзæн. æмæ дзы уæд иу æнаккаг нæмыг ууыл дæр æмбæлдзæн. Уыйадыл йæхи иуварс байста, къулмæ æлхъывдæй слæууыд.
Кæд хъæрæй дзырдта, уæддæр цыма йæхиимæ ныхæстæ кодта, ахæм уыд йæ хъæлæсыздæхт:
— Лæгмартæ! æлгъаг стут ацы цытджын зæххæн, фæлæ уын, фæлæуут, бирæ нал хъæцдзæн, рæхджы уæ ардыгæй, уæ чъизи къæхтæ размæ, афтæмæй сынтытыл хæсдзысты, цас гæнæн ис, уыйас Абхазийæ дарддæр! Нæдæр уын цæрынæн у ацы зæхх, нæдæр мæлынæн! Хуыцауы налат стут, Хуыцауы æлгъыст!.. æмæ мæныл дæр уæ чъизи дзæмбытæй нæ андзæвдзыстут. Мæлæт цы сахат вæййы хуыздæр, уыцы сахат у мæнæ ацы сахат дæр... мæнæн... Мæ туг уын кæй нæ батайдзæн, уый та мæ уырны — фырт мын ис, фырт, суинаг хъайтар лæг!
— æ, лæппуты лыстæн! Абхазаджы бинаг нымæт! — цыппарæй дæр æмхъæлæсæй сбогъ-богъ кодтой, дуарыл сæ нæмгуы­ты æмдзæгъд ссыд.
Фæлæ уæдмæ Ларисæ дунемæ каст æстæм уæладзыджы балкъонæй. æмæ йæ цæстытыл уадысты Гумистайы былгæрæтты хъæдæмбæрзт сау рæгътæ — æвзыгъд барджытæ сæ уæлæ сау нымæттæ æрбатыхтой æмæ ацы тæккæ уысмыл сæ бæхты фæрстæ фæрæхойдзысты, æмæ сæ уромæг уромын нал бафæраздзæн: Сухум æлгъаг гвардионтæй æмбойны асыгъдæг уыдзæн...
Фæстиат гæнæн мын нал ис, мæ удлæууæнтæ, — ралæмæрс­та ма йæхицæй уыцы цалдæр дзырды æмæ...
...Миты ставд гæлæбутæ уæлдæфы зилдухгæнгæ зæхмæ тахтысты æмæ, цыма йæм нæ уæндыдысты, уыйау хъавгæ æмбæрзтой мæрдон хуыстæй хуыссæг Ларисæйы. Йæ туджы пырхæнтæ æнахуыр нывæфтыд сынчытау зындысты урс-урсид миты быдырыл... Цыма сырхмæтæг Ларисæйы мардæгъдауæн уæлæрвтæй цадæггай чидæр æруагъта...
...Гвардионтæ цыдæр æгъдауæй фембæрстой, мидæгæй цы ’рцыд, уый. Асинтыл гыбар-гыбургæнгæ бынмæ æртахтысты. æмæ сæ маст тынгдæр сабухта:
— Аирвæзт нын, ацы мартъийы гæды!
— Куыд нæ фæфыдæнхъæл кодта нæ мондæгтæ суадзынæй!
— Гъемæ кæмæн фыддæр — хъæбæрдæр: цы дунемæ рахста йæхи, уым махæй хуыздæр джиртыл амбæлæд!
Туджы пырхæнтæ нæ уыдысты Ларисæйы алыварс, зæгъгæ, уæд афтæ ахъуыдыгæнæн уыд, цыма алæмæты рæсугъд чызг-сылгоймаг йæ зæрдæйыдзæбæхæн æрымысыд пумпуси митыл афынæй кæнын...
Се ’нæрай хъысмæт сæхицæй æлгъитгæйæ, салдæттæ слæсыдысты танчы сæрмæ æмæ нынныгъуылдысты йæ хъоргъы. Танк, йæ гæндзæхтæ цæгъдгæйæ, æбæрæг кæдæмдæр абырста, фæлæ уæддæр уый йæ сæфты фæндаг уыд...
...æфсæн дзолгъо-молгъо куы адæрддзæф, æрмæстдæр уæд бауæндыдысты хæдзары цæрджытæ уынгмæ ракæсын. æдзæм зæрдæсауæй нымдзаст сты æрыгон сылгоймаджы мардмæ — йе ’рфгуытæ æмæ цæстыхаутыл тыбар-тыбур кодтой миты цæхæртæ.
— Ахæм ма дзы бæллæх уыдзæн, ахæм... — загъта, йæ урс сæр æнкъусгæйæ, ахуыргонд лæг. Стæй, адæмыл йæ уæззау цæстæнгас ахæсгæйæ, йæ ныхæстæм бафтыдта. — Ахæм ма дзы Хуыцауы цъаммартæ уыдзæн, ахæм! — æмæ та йе ’ргом Ларисæмæ аздæхта. — Ацы гуырдзиаг чызг та табуйаг у...

ГУСАЛТЫ Барисы тæлмац

 

Мах дуг.– 2008.– № 4.

 


Литература народов Кавказа
      Армянская
      Абхазская
        Абхазаг æмбисæндтæ
        Абхазаг таургътæ
        Агындиа Сергей
        Аджба Таиф
        Амаршан Витали
        Аламиа Геннадий
        Ажиба Энвер
        Гогуа Алыкса
        Джинджолия Владимир
        Искандер Фазиль
        Касландзиа Валери
        Квициниа Никъала
        Лагулаа Анатоли
        Лакербай Юри
        Ломиа Константин
        Мукба Анзор
        Хашиг Никъала
        Хашба Риммæ
        Хварцкия Игорь
        Чкадуа Шота
      Балкарская
        Амина Газаева
        Владимир Мокаев
        Кулиев Кайсын
        Муталип Беппаев
        Светлана Моттаева
        Хасан Шаваев
      Грузинская
      Дагестанская
        Аджаматов Аткай
        Ахмедов Мурад
        Гамзатов Расул
      Кабардинская
        Борис Кагермазов
        Мадина Хакуашева
        Зубер Тхагазитов
        Магомед Кудаев


Евангельские притчи. Лука.

Русская литература
     Агатов В.Г.
     Алехин В.
     Бунин И.А.
     Гаршин В.М.
     Гоголь Н.В.
     Державин Г.Р.
     Есенин С.А.
     Заболоцкий Н.А.
     Исаковский М.В.
     Иртеньев И.М.
     Корнеев Н.
     Короленко В.
     Кудашева Р.
     Лермонтов М.Ю.
     Минаев Д.
     Михалков С.
     Некрасов Н.
     Ножкин М.
     Примаков Е.
     Приходько В.
     Пушкин А.С.
     Рождественский Р.
     Тарковский А.А.
     Твардовский А.Т.
     Тургенев И.С.
     Тютчев Ф.И.
     Толстой Л.Н.
     Токмакова И.
     Харитонов В.Г.
     Цветаева М.И.
     Чехов А.П.
     Шаламов В.Т.
     Шолохов М.А.
     Щербин Н.
     Языков Н.М.


Зарубежная литература
       Австрийская
       Американская
       Английская
       Афганская
       Белорусская
       Венгерская
       Индийская
       Ирландская
       Испанская
       Итальянская
       Китайская
       Корейская
       Латвийская
       Латинская
       Немецкая
       Норвежская
       Персидская
       Польская
       Турецкая
       Французская


Литература народов России
      Марийская
      Мордовская
      Татарская


Осетинская русскоязычная литература
       Боциев Ю.
       Гуржибекова И.
       Кануков И.
       Хетагуров К.
       Цаликов А.