logo

М О Я    О С Е Т И Я



МАДИНӔ ХАКУАШЕВА

Хакуашева Мадина Андреевна — современный кабардинский писатель, доктор филологических наук. Внучка Али Асхадовича Шогенцукова. Окончила медицинский и филологический факультеты КБГУ, а также клиническую ординатуру по кардиологии в Москве. Докторант кафедры русской литературы КБГУ. Публиковалась в журналах «Литературная Кабардино-Балкария» (под псевдонимом Асхад Гуазов) и «Дружба народов».
См.: livelib.ru:
https://www.livelib.ru/author/706626-madina-hakuasheva

 

МЕ СТЫРМАДЫ АДДЖЫН ХЪӔБЫС
Радзырд

Ӕппӕтӕй адджындӕр мын уыцы изӕртӕ уыдысты, ӕмӕ-иу мӕ мадымадимӕ нӕхи ӕхсӕвиуатмӕ куы цӕттӕ кодтам, ӕмӕ-иу бур-бурид цырагъӕмбӕрзӕн куы ссыгъд йӕ алдымбыд цокоратимӕ: нӕ уаты нын-иу йӕхи бакодта сыгъзӕрин донытылд рухс. Ӕз-иу ӕй уайсахат ахуыссын кодтон, цӕмӕй мӕ цӕст дарон изӕры ахастмӕ, ӕмӕ та-иу уӕд уый дӕр ӕнӕсымӕй ӕрбахылд уӕрӕх гом рудзгуытыл, тӕнӕг рудзынгӕмбӕрзӕнтыл-иу сиренхуыз тарбынӕй ӕрбахъардта, гъемӕ-иу уӕд бонрухсы цӕхгӕр рафӕлив-бафӕлив ӕрбацыдӕр. Куыдфӕстӕмӕ-иу уый фӕбӕзджын ӕмӕ фӕтар, мӕ цӕстыты раз-иу дзы рӕстӕджы сурӕт рауад, цыдӕр метафорӕ, ома, уый дӕр уыйау алцыппӕт раздӕр ӕгъуыз фӕкӕны, цытӕ сты, уымӕн йӕ бӕрӕг базонӕн нал вӕййы, стӕй сӕ бынтондӕр асдӕры, сӕ фӕд дӕр нал аззайы, афтӕмӕй.
Изӕр-иу йемӕ фӕлмӕн уахъӕзы фыццаг уддзӕф ӕрбахаста ӕхсӕвы сатӕгӕн йӕ фидиуӕджы, ӕмӕ-иу уыцы хсызгон уддзӕфы атадысты дидинджытӕ ӕмӕ цъӕх халы адӕймагӕн йе сулӕфӕнтӕ хъыдзыгӕнӕг тӕфтӕ, стӕй рухс ӕмӕ талынггӕрӕтты кӕрӕдзи раив-баив, фӕлӕ та-иу чысыл фӕстӕдӕр нӕ хуыссӕнуат йӕ хъулон-мулон фӕлыстӕй фенӕхай, афтӕмӕй-иу ӕгӕрон мӕйдары амӕттаг бацис, аныгъуылд-иу йӕ хуылфы. Ӕз-иу мӕхи урс-урсид крахмалгонд хуыссӕнты адӕргъ кодтон, ме 'ппӕт буарӕй дӕр сын сӕ адджын тӕфгӕнаг уазал ӕнкъаргӕйӕ.
Уӕдмӕ-иу ме стырмад дӕр фӕзынд, рухс-иу ссыгъта, цалынмӕ йӕ уӕлӕдарӕс ластаид, уӕдмӕ, стӕй-иу ӕй ахуыссын кодта, ӕмӕ-иу уӕд мӕ цӕстыты раз сыстад къаннӕг саджы хуызӕг, ӕхсӕвыцӕстыл та дын-иу уддзыд фӕцис, райгас. Боныгӕтты ӕнцад-ӕнцойӕ лӕууыдаид тӕрхӕгыл, ӕппӕтмӕ дӕр куыдфӕндыйы цӕстӕй кӕсӕг ӕмӕ ныгъуылд, цы кӕлӕнгӕнӕн тыхы хицау у, уый ӕмбӕхсгӕйӕ, фӕлӕ-иу куыддӕр ӕхсӕвы хуыдалынг йӕ тыхы бацыд, афтӕ та-иу фосфорӕй йӕ хъӕздыг буар йӕ кӕнонтӕ райдыдта: байдзаг дын уыдаид тыбар-тыбургӕнаг рухсӕй ӕмӕ цӕргӕсы хъандзал базыртау тахтаид ӕмӕ тахтаид.
Ӕз ӕм ӕдзынӕг кастӕн, мӕ цӕстытӕ-иу мӕ бон нӕ уыд атонын йӕ хӕдтӕхӕг буарӕй - ноджы ма уыцы кӕрдӕгхуыз тӕмӕн, ӕнӕтавгӕ уазал арты 'взӕгтӕ, мӕ рахиз фарсырдыгӕй та 'нкъарын ме стырмады хъӕрмуст хъӕбыс. Аргъау ма мын ракӕн, зӕгъгӕ-иу ӕм ӕрхатыдтӕн, ӕмӕ мын-иу иудадзыг дӕр уыцы иу аргъау кодта, фӕлӕ йӕм-иу ӕз кӕддӕриддӕр, цыма йӕ фыццаг хатт хъуыстон, уыйау цымыдисӕй хъусӕг сдӕн. Афтӕ дӕр-иу рауад, ӕмӕ-иу хуымӕтӕг ныхӕстыл кӕд фестӕм дӕргъвӕтин рӕстӕджы, ӕмӕ-иу ӕм уӕд ӕз, талынгӕй уартау хъахъхъӕдӕй, ахӕм фарстатӕ радтон, боныгон ӕй бафӕрсын мӕ ныфс цӕмӕйты нӕ бахастаин:
-Нана, цӕмӕн афтӕ у, цӕмӕн, ӕмӕ райгуырӕм, стӕй амӕлӕм, рантысӕм дунемӕ, стӕй та.   Кӕй хъӕуы царды уыцы фӕтк?
-Алы адӕймаджы дӕр, алы адӕмы дӕр, зӕххы къорийы ӕппӕт цӕрджыты дӕр Сфӕлдисӕг радта. Уый сӕ рауагъта цардмӕ, цӕмӕй сӕ алчидӕр дунейӕн исты бӕрӕг хӕрзты бацӕуа, ахсджиаг хъуыддӕгтӕ сараза. Ӕмӕ сӕм цалынмӕ уый бахъара, цалынмӕ сӕ царды ахӕм нысан сӕхицӕн бӕрнон хӕсыл банымайой, уӕдмӕ фыццагау гуырдзысты ӕмӕ мӕлдзысты, дунейы рухс уындзысты ӕмӕ.   ӕмӕ.
-Ӕмӕ уыцы хӕс куы сӕххӕст кӕной, уӕд та?
-Уӕд та сӕ мыггаг сыскъуыйдзӕн.
-Ӕппӕтӕн ӕмхуызонӕй?
-  Омӕ нӕ фесӕфтысты уӕйгуытӕ, чинтӕ ӕмӕ нартӕ? Гъемӕ уӕдӕ махмӕ дӕр ахӕм хъысмӕт ӕнхъӕлмӕ кӕсы, цы хӕс ныл ис ӕвӕрд, уый куы сӕххӕст кӕнӕм, уӕд.
Мӕ зӕрдӕ ауазал мӕнӕн: «Ӕмӕ уӕд фӕлтау уыцы хӕс ма ӕххӕст кӕн!»
-Нӕ, афтӕ гӕнӕн нӕй, нӕй дӕ бӕрны конд хӕсӕй дӕхи фӕтылиф кӕнӕн. Уымӕн ӕмӕ рӕстзонд ӕмӕ рӕстгӕнд адӕм дзӕнӕтмӕ ба-хауынц.
-Ӕмӕ уыдон чи сты - рӕстзонд ӕмӕ рӕстгӕндтӕ, цыдӕр ахс-джиаг хъуыддаг чи саразы, уыдон?
-Афтӕ, афтӕ, мӕ къона.
-Нана, ӕмӕ дӕуӕн исты ахсджиаг хъуыддаг саразын нӕ бантыст, ау?
-  Афтӕ 'нхъал дӕн, ӕмӕ, цыма, нӕма фесгуыхтӕн... Фенцондӕр мын, зӕрдӕрогӕй сулӕфыдтӕн.
Уыцы бонӕй фӕстӕмӕ йӕ уыдтон, нанайы ӕнӕстъӕлф цӕстытӕ рухсӕй-рухсдӕр куыд кодтой, ӕхсызгондзинады тынтӕ куыд уафтой, ӕмӕ йӕ уӕд бамбӕрстон, уый мӕлӕты тас рагӕй кӕй ницӕмӕуал дары, стӕй, чи зоны, ӕмӕ суанг адзалӕн йӕхи дӕр. Иуахӕмы йын ме 'нкъарӕнтӕ куы раргом кодтон, уӕд ныххудт: «Уый уымӕн афтӕ у, мӕ хур, ӕмӕ мын ды дӕ мӕ Зӕрдӕнцой».
-  Ӕмӕ, зӕгъӕм, адӕм нал сты, уӕд та цы 'рцӕудзӕн?
-Уӕд та рухс дуне нал уыдзӕн. Рухс фӕиннӕрдӕм уыдзӕн, ӕмӕ артӕй дон рауайдзӕн, дон та арт фестдзӕн. Ӕмӕ уӕд хуыздӕрӕн дӕхи арты басхой. Суанг ма хӕхтӕ дӕр ӕнкъуысдзысты ӕмӕ хӕлдзысты, дон ӕмӕ арты амӕттаг бауыдзӕн дуне, ӕмӕ ма айдагъ Сфӕлдисӕг баззайдзӕн. Ног дуне райгуырдзӕн. Ӕмӕ уӕд Дунескӕнӕг Зӕхмӕ ӕрӕрвитдзӕн, бирӕ хуыздӕр чи уа адӕймагӕй, ахӕм кӕйдӕр.
-Бӕлвырд кӕйдӕр?
-Ӕвӕццӕгӕн, ӕмӕ райгас кӕндзӕн рӕстудтӕ ӕмӕ 'нӕхӕрӕмтты, сыгъдӕджыты, гъемӕ уӕд адӕмы дзыхъхъынног номӕй схондзысты.
-Ӕмӕ уый дӕр адӕймаг куы уыдзӕн!
-Бынтондӕр ӕндӕрхуызон адӕймаг, о.
-Уӕддӕр мын ӕй нӕ бамбарын кодтай, нана, цӕмӕн, цӕй охыл райгуырӕм, рантысӕм дунемӕ?
-Ӕз афтӕ 'нхъӕл дӕн, ӕмӕ уый номыл, цӕмӕй иуахӕмы фӕзына иу чидӕр, уӕларвмӕ кӕй бон бауыдзӕн сӕххӕссын. Раджы кӕддӕр Нарты дӕр бафӕндыд, - нӕ размӕ чи цард, уыдоны, - арвыл сӕндзӕвын. Уӕлдӕр цы хох уыд, уый цъупмӕ схызтысты, кӕрӕдзи уӕхсчытыл слӕууыдысты, мӕнӕ арвы хӕдбын ӕврӕгътӕм сӕххӕссыдысты, ӕрмӕст та уӕддӕр арв уӕлдӕр баззад, нӕ йӕм сивӕзтой сӕхи. Нӕ басастыты Нарт: ныр та цӕндамад сӕ фос, сӕ хайуантӕ иууылдӕр скодтой, фӕлӕ та сын уымӕй дӕр ницы рауад
-   нӕй, нӕ та сын бантыст арвмӕ сӕвналын. Цӕнд цӕнды уӕлӕ ма кӕй нӕ самадтой, уыдон уыдысты чысыл лӕппу ӕмӕ йӕ гӕды. Нарт сӕ зӕрдӕ ницӕуылуал дардтой, фӕлӕ ма уӕддӕр уыцы ныфссастӕй дӕр лӕппу ӕмӕ гӕдыйы сӕргъӕвтой егъау цӕнды сӕрмӕ - лӕппу сӕндзӕвыд арвыл!
-Хорз. Ӕмӕ Нарты фӕстӕ адӕмы къухы никуы бафтыд арвмӕ сӕххӕссын?
-Никӕд.
-Уӕд цӕуыннӕ?
-Ӕнусты дӕргъы тох кодтой сӕ зӕххы гӕппӕлтыл ӕмӕ-иу цагъ-ды фесты ӕнӕхъӕн мыггӕгтӕ ӕмӕ знӕмтӕй, ӕмӕ-иу уӕд сӕ цӕнды кӕцыдӕр хай фӕхъуыд - удӕгӕстӕ дӕлдзӕхмӕ ивылдысты. Фӕлӕ та-иу уӕддӕр ӕмӕ уӕддӕр адӕм кӕрӕдзи уӕхсчытыл слӕууыдысты, цӕмӕй цыфӕнды-куыдфӕндыйӕ дӕр схӕццӕ уой арвы онг. Мӕрдтӕ дӕр ма сын-иу ахъазгӕнӕг уыдысты, се уӕхсчытӕ-иу сбыцау кодтой ӕгӕсты лӕмӕгъ къӕхтӕм, цӕмӕй лӕхъиргомау зӕхх сӕ быны ма таса, ӕрмӕст та - дзӕгъӕлы.
-Ӕмӕ иудадзыг та адӕм хӕцгӕ цӕмӕн кодтой?
Мӕ мадымад фӕхъус. Ӕрӕдзӕ-мӕдзӕ кӕны, фӕлӕ дын ӕй ӕз дӕр ӕнцад-ӕнцойӕ кӕм уадзын: «Нана, уӕддӕр адӕм ӕппынӕдзух хӕцгӕ цӕмӕн кодтой, цӕй сӕрвӕлтау?».-Уыдон иууылдӕр Иблисы хинтӕ ӕмӕ кӕлӕнтӕ сты, азимаг уый у.
-Иблисы-йа?! Уый та ма дзы чи у ӕмӕ цы у?
-Зӕд, Сфӕлдисӕджы фӕсдзӕуин.
-Раздур-ма мын зӕдты тыххӕй.
-Уый дӕр та дын мӕ быгъдуан. Сфӕлдисӕг зыбыты иунӕгӕй сфӕлмӕцыд. Ӕмӕ уӕд сфӕлдыста Зӕдты. Стӕй иу заман загъта: уадз ӕмӕ уой дуне, рухс ӕмӕ талынг. Ӕмӕ кӕнгӕ дӕр афтӕ бакод-та. Сфӕлдыста дуне, адӕмы, мӕргътӕ ӕмӕ сырдты. Иуцъус цыдӕр ма баззад царды рауадзынӕн: Зӕххыл ӕгъдау ӕмӕ фӕтк ӕрфидар кӕнын. Фӕлӕ Сфӕлдисӕджы алы лыстӕг хабӕрттӕм не 'вдӕлд
-   бирӕ ахсджиаг хъуыддӕгтӕ ма йын уыд бакӕнинаг. Ӕмӕ уый фӕхатыд Сфӕлдисӕджы иузӕрдион зӕд Иблис. Ӕмӕ йӕм ӕххуысмӕ фӕзынд. Ӕмӕ йын уӕд Дунедарӕг дӕр ныффӕдзӕхста: «Хорз, уӕдӕ фӕцу ӕмӕ Зӕххыл сфидар кӕн Сфӕлдисӕджы фӕтк ӕмӕ 'гъдау, стӕй дзы Сфӕлдисӕгӕн адджын уарзт дӕр баулӕф, бауадз».
Ныццин кодта Иблис ӕмӕ загъта: «Ды куыддӕриддӕр домыс, ӕз афтӕ бакӕндзынӕн».
Ӕмӕ Зӕхмӕ 'рцыд. Ӕмӕ федта Иблис, адӕймаг Сфӕлдисӕджы халӕмдих кӕй у, уый. Ӕмӕ Зӕххыл Сфӕлдисӕджы фӕтк ӕмӕ 'гъдау сӕвӕрдта. Цӕмӕй адӕм, мӕргътӕ, сырдтӕ, зайӕгойтӕ кӕрӕдзи хъыджы ма цӕуой ӕмӕ цӕмӕй алцыдӕр йӕ тӕккӕ афоныл гуыргӕ дӕр ӕмӕ мӕлгӕ дӕр кӕна.
Зӕрдиагӕй, хъӕппӕрисджынӕй сӕххӕст кодта Иблис Сфӕлди-сӕджы фӕдзӕхст, иу цӕмӕйдӕр фӕстӕмӕ - Сфӕлдисӕгӕн адджын уарзт йӕ фӕллойы нӕ баулӕфыд, нӕ дзы бауагъта Сфӕлдисӕджы ӕрхъуыды уарзондзинад. Гъемӕ уӕд алчидӕр йӕхи фӕндон тард-та, йӕхи фӕтк ӕмӕ 'гъдау ӕвӕргӕйӕ. Уыйадыл сӕ кӕрӕдзиимӕ тугкалӕн хӕстыты цӕуын райдыдтой. Уӕдӕй нырмӕ сӕ кӕрӕдзимӕ карды комӕй дзурынц, топпы кӕсӕнӕй кӕсынц.
-Ӕмӕ кӕд уый тыххӕй, цӕмӕй бӕллиццаг цард ӕрцӕуа, ӕгъдаухалджытӕ мауал уа? И, нана?
-Рагӕй-ӕрӕгмӕ дӕр афтӕ 'нхъӕлдтой адӕм, ӕмӕ-иу фӕйнӕхуызон уагӕвӕрдтӕ царды фӕтк схуыдтой - амӕйразмӕ, дам, чи нӕма уыд, ахӕм тӕхудиаг. Фӕлӕ та-иу адӕмы ӕрхъуыдыгонд ӕхсӕндзарды ӕгъдӕуттӕ-фӕлгӕттӕ бабытъайлаг сты.
-  Цӕмӕ, цӕ?
-  Уӕд уымӕн, ӕмӕ иу фӕткӕвӕрд дӕр цӕрӕццаг не суыдзӕн, йӕ мидӕг Сфӕлдисӕгӕн зынаргъ уарзт кӕй нӕ разыны, уый фыдӕй.
Райсомӕй мӕ-иу ме стырмад никуы хъал кодта: уымӕй мын-иу тарстис, ӕмӕ уӕдмӕ мӕ уд чи у, уый йӕ рӕстӕгмӕйы цӕрӕнуатмӕ куы нӕ 'рбаздӕха, ома, мӕ буары мидӕмӕ - лӕг куы бафынӕй вӕййы, уӕд йӕ уд алы хӕтӕнты фӕзилдух кӕны. Бынтон цымыдис цы удтӕ сты, уыдон зӕххы къорийы алыварс авд хатты ӕрзилынц рӕвдз-рӕвдз, цӕмӕй сын ӕппӕт фенын дӕр ӕмӕ басгарын дӕр бантыса ӕмӕ афойнадыл фӕмидӕг уой, нырма тарф фынӕйы ахасты цы буар ис, уым. Ныронг уал иу хӕтӕгхуаг уд дӕр нӕ фӕдзӕгъӕл ӕмӕ нӕ байрӕджы кодта - хъӕмӕ сӕ фӕндаг сӕ зӕрдыл иттӕг хорз дарынц.
Мӕнмӕ-иу диссаг фӕкастысты уды миниуджытӕ, сӕ балц, ӕмӕ дын иу бон мӕ мадыфсымӕр Левӕмӕ бауырдыг дӕн, йемӕ тезгъогӕнгӕйӕ, ды дӕр ӕй, зӕгъын, зоныс, лӕджы уд ӕхсӕвыгӕтты, цалынмӕ мах фыны ныгъуылд вӕййӕм, уӕдмӕ цӕуӕнты кӕй фӕцӕуы ӕмӕ хӕтӕнты кӕй фӕхӕты, уый. Ӕмӕ уӕд уый нанайы ныхӕстӕм дуне хабӕрттӕ бафтыдта. - Цъыллинггӕнджытӕ, цӕст сыл нӕ хӕцы, ахӕм цырд сты, ӕмӕ кӕм не стӕлфынц, кӕм нӕ балӕууынц нӕ удтӕ, -дзырдта мын Левӕ. - Буар кӕдӕм нӕ балӕсдзӕн, нӕ дынджыртӕ ӕмӕ ӕнарӕхст гуыр, уым уыдон ӕнцонӕй бамидӕг вӕййынц. Куы егъау дурты хуыз райсынц ӕмӕ уырдыгмӕ фӕтулынц ӕцӕгӕлон хӕхты рӕгътӕй, куы та хӕрз лыстӕг дуртӕ фестынц ӕмӕ, цӕугӕдӕттӕ ӕмӕ фурдты былгӕрӕтты цы хуыр ис, уым сӕхи бафӕсвӕд кӕнынц, ӕхсызгонӕй дзы фӕудайынц сӕхи. Ӕндӕр хатт та кӕс, ӕмӕ кӕсӕгты балы 'хсӕн уыдон дӕр цъыллинджытӕ кӕнынц сӕ зӕрдӕйы дзӕбӕхӕн - денджызы цӕхджын дон уа, ӕви цадтӕ ӕмӕ цӕугӕдӕтты нуазынӕн бӕзгӕ дон. Цӕстыфӕныкъуылдмӕ кӕмфӕнды дӕр фегуырынц, ӕмӕ йӕ базонынц, Сау денджызӕй уӕлдай ма 'ндӕр денджызтӕ дӕр кӕй ис - Урс, Сырх, Бур, Мард ӕмӕ ма ноджыдӕр ӕмӕ ноджыдӕр, стӕй цыппар фурды, уыдон та ӕцӕгӕй сты иу ӕгӕрон фурд, уымӕн ӕмӕ фурдтӕ сӕ кӕрӕдзимӕ 'нхъӕвзынц, ракӕл-бакӕл кӕнынц.
Иннӕрдыгӕй та ахӕм фӕзынд, ӕмӕ иу уд чи у, уый ӕндӕр удагур Кавказы хӕхтӕй афты Альпты хӕхбӕстӕм, цӕмӕй дзы уым хъызт-уарзаг фыранчы уындӕй бафсада. Уд уӕлдӕфы уыцы сӕрибарӕй, ӕнӕкъуылымпыйӕ тӕхы хӕрздӕвгӕнӕг тюльпанӕмбӕрзт быдырты сӕрты цӕгатаг бӕстӕ Голландийӕ ӕмӕ 'мбисонды орхидейты хуссай-раг бӕстӕ Колумбийӕ, ӕмӕ арвы тыгъдадӕй уыны, Хуссар Африкӕйы былгӕрӕттӕм хӕстӕг лӕгъзбуар киттӕ куыд хъазынц, уыдӕттӕ.
Удтӕ бурбын ӕхсӕрсӕттӕг тыртынатӕй, иу баласӕй иннӕмӕ тӕррӕстытӕгӕнгӕ, 'рзилынц ӕцӕгӕлон хъӕдтыл, ӕнахуыр экзо-тикон мӕргъты фӕлгонцы сӕхи хорз фенынц ӕнусцъӕх тропиктӕ ӕмӕ джунглиты дыргъдӕтты алӕмӕты хӕрзад дыргътӕй, цытӕ сты, цытӕ сӕ хуындӕуы, уый та сӕ фӕсонӕрхӕджы дӕр нӕй. Уалынджы февзӕрынц цадӕггай тӕхӕг урс къадзты фарсмӕ Андалузийы пы-рындзы хуымты сӕрмӕ ӕмӕ сын сӕ уӕрӕхбыд ахстӕттӕ фенын дӕр бантысы Сан-Мигелы аргъуаны дзуӕрттыл. Ӕмӕ ма сын Сфӕлд исӕгӕй ахӕм миниуӕг дӕр лӕваргонд у, ӕмӕ суанг уардихуыз фламинготы сурӕты кӕй бацӕуынц - мӕнӕ Францы циганты фестиваль-бӕрӕгбон куы ралӕууы, уӕд та уыдонимӕ, ома, фламинготимӕ дӕр фемхӕццӕ вӕййынц.
Ноджы ма сӕ уаддзӕлхытау ӕмвӕндаг дымгӕ йӕ разӕй куы скӕны, уӕд тулынц кӕйдӕр ӕгӕрон дӕлвӕзты, кӕнӕ та сӕ, нымӕц дӕр кӕмӕн нӕй, уыцы цӕлхытӕй иу рауайы ӕмӕ семӕ арвгӕрӕтты ныгъуылд фӕндӕгты рыг сӕ сӕрмӕ сисынц, науӕд та дондыппыр хъуынтъыз мигътӕй сӕхи ауадзынц алӕмӕты рӕсугъд урсцагъд горӕтты уӕлӕты ӕввахс ӕмӕ дӕрддзӕф удӕгӕсты бӕстӕты.
Тӕхынц, уӕдӕ нӕ тӕхынц мӕрдты горӕтты сӕрты дӕр. Уыдон дзаг сты алыхуызон мумитӕй: фараонты, цӕрӕгойты ӕмӕ мӕргъты, уыдонимӕ иблисты, ӕцӕг ӕмӕ мӕнг уариты. Удтӕ бафиппайынц уый дӕр, ӕмӕ хихджын хъӕдтӕ Мексикӕйы цӕгатварс иуахӕмы хъӕдабӕ тӕнӕг хъӕццулӕй сӕхи куыд ӕрӕмбӕрзынц - милуангай гӕлӕбутӕ-монархтӕ алы рӕттӕй ардӕм ӕртӕхынц сӕ райгуырӕн бӕстӕм.
Хатгай кӕцыдӕр уд дисы бацӕуы, ӕцӕгӕлон адӕймаг кӕнӕ йӕм бӕстӕвӕрд цыдӕр зонгӕ куы фӕкӕсы, уӕд: «Уый та куыд, уый, ӕз ам ӕппындӕр куы никӕд уыдтӕн, уӕд! Амӕйразмӕ ӕз ацы адӕймаджы мӕ цӕсты кӕронӕй уынгӕ дӕр куы никуы фӕкодтон, уӕд!».
Раст тӕккӕ афтӕ мах дӕр, мах бирӕ цыдӕртӕ ӕмӕ кӕйдӕрты базонӕм, уымӕйразмӕты цытӕ нӕ зыдтам ӕмӕ кӕйтимӕ нӕ уыдыстӕм зонгӕ, ахӕмты. Нӕ буар ӕй нӕ фембары, уый нӕ уды хӕйрӕджджын митӕ кӕй сты.
Фӕлӕ хатгай уд исты фыдӕрцыды амӕттаг дӕр бавӕййы, зӕгъӕм, арф цъайы ныххауы, кӕнӕ искуы искӕцы ран ныссӕдзы, йе та хӕрхӕмбӕлд фӕвӕййы тӕссӕртты фӕндагыл Псахехимӕ -удтӕ уидзӕг, ӕмбырдгӕнӕгимӕ. Ӕмӕ, ахӕм уавӕры бахаугӕйӕ, уд афойнадыл нӕ раздӕхы йӕ рӕстӕгмӕйы цӕрӕнуат буармӕ, гъемӕ уӕд иууылдӕр фенхъӕлынц, лӕг фынӕйӕ ахицӕн, зӕгъгӕ. Уд куы ссӕрибар вӕййы, уӕд ма бӕргӕ бацагуры йӕ райгуырӕн буар, ӕрмӕст ын айрӕджы: уӕдмӕ буар зӕххы хай фӕкӕнынц. Уый та, мӕгуырӕг, куы райхъал вӕййы, уӕд уӕлӕмӕ фӕндаг нал фӕары, ӕмӕ дзы, фӕдзӕгъӕл уӕвгӕйӕ, йӕ уд йӕхи мыггагмӕ айсы. Уымӕн, ӕмӕ уды кӕддӕриддӕр рухс ӕмӕ уӕрӕх тыгъдад хъӕуынц, уыдӕттӕ домы удӕн йӕхи уарзӕгой зӕрдӕ.
Ӕз хӕлӕгӕй мардтӕн ӕнусон хӕтӕнхуаг, ӕнӕрӕнцой бӕлццон удмӕ, мӕн дӕр уый фӕндыд, ӕмӕ цӕстыфӕныкъуылдмӕ алы ран дӕр куы фестин, мӕ зӕрды цы зӕхх, цы бӕстӕ 'рбафта, уым. Ӕмӕ мӕ сабиуд зӕрдӕдзӕф фӕцис, мӕ сабидуг фӕкъахыр уыцы хъуыдыйӕ, зӕгъгӕ, мӕн та ӕрвылбон дӕр уыцы иу фа-теры цӕрын хъӕуы, уыцы иу сабидонмӕ мӕ цӕуын хъӕуы, чысыл фӕстӕдӕр та уыцы иу къласмӕ, уыцы иу скъоламӕ, уыцы иу горӕты! Цыдӕр хӕраймаг мӕм-иу каст алы хатт дӕр айдӕны уыцы иу цӕсгом уынын - мӕсты йӕм кодтон, мидахаст алцыппӕтмӕ куыд рӕвдз ивы, мӕ цӕсгом уыйау тагъд цӕуылнӕ ивы. Ӕмӕ, кӕд ӕнӕнхъӕлӕджы нӕ уыд мӕ утӕхсӕн, уӕддӕр дзы тухийаг фӕдӕн, ноджы ма мӕ хъомылдӕрӕй дӕр нӕ ныууагъта, садтӕн, нӕ дзы дзӕбӕх кодтон: дард ӕрвгӕрӕтты рафӕлив­бафӕливгӕнӕг рухсы тагмӕ куы кастӕн, уӕд та-иу мӕ цӕссыджы гагатӕ сӕхигъдауӕй мӕ рустыл ӕргӕр-гӕр ластой. Мӕнӕ ма абон дӕр, тӕккӕ абон дӕр нырхӕндӕг вӕййын, мӕ риуы арфӕй мӕ сонт хъӕрзт ссӕуы, зӕхх ӕмӕ арв кӕм баиу вӕййынц кӕмдӕр дун-дунеты кӕрон, уырдӕм кӕсгӕйӕ.
Тӕфсӕгау мыл-иу сагъуыд мӕ бӕллиц, мӕн уырдӕм фӕнды, мӕн уыдӕттӕ мӕхи цӕстӕй фенын фӕнды, зӕгъгӕ. Уӕд-иу мӕ мад фӕудаист, загъд кӕнынмӕ-иу фӕцис мемӕ: «Ау, ахӕм зын быхсӕн уа дӕ хӕдзары ӕнцад бадын, ӕнцад-ӕнцойӕ, иннӕ нывыл сабитӕ куыд фӕразынц, афтӕ?! Ӕвӕццӕгӕн, ӕмӕ мын арӕндоны мӕхи хъӕбулы бӕсты мӕ фыццаг цыдӕр цигайнаг чызджы фӕкодтой!»
Уыцы фидисыл ӕз та цины 'вдылдтӕн: ӕцӕгӕй уыдтӕн хӕтӕнхуаг знӕмты тугӕй, ӕцӕгӕй!
Фондз азы мыл куы сӕххӕст, уӕд мын рӕвдауӕндоны балӕвар кодтой чиныг - разӕй йӕ хъӕбӕр цъарыл уыд Ленины хуызджын ныв, чиныгӕн йӕ ном дӕр афтӕ уыд - «Дедушка Ленин». Ӕз ӕвӕстиатӕй, цыдӕриддӕр дзы ӕмдзӕвгӕтӕ ӕмӕ зарджытӕ уыд, уыдон ӕнӕ чиныгмӕ кӕсгӕйӕ мӕ зӕрдыл бадардтон, уыимӕ - ре-волюцион зарджытӕ дӕр. Ӕмӕ дын сӕ нанайӕн ракъӕр-къӕр кӕнын мӕ зӕрды куы 'рбафтид. Уый уӕларт архайдта ӕмӕ мӕм иу хатт дӕр фӕстӕмӕ нӕ разылд, цалынмӕ йын ӕз цъӕхснаг хъӕлӕсӕй декламаци кодтон, уӕдмӕ.
Ӕз ныхкъуырдау фӕдӕн, ӕрдӕгыл фескъуыдтон ма дзӕнгӕрӕджы дзӕгъ-дзӕгъ.
-Нана, дӕ зӕрдӕмӕ нӕ цӕуынц?
-Уартӕ уыцы рӕхснӕг гӕдыбӕлӕстӕ уыныс, - ӕнӕнхъӕлӕджы загъта ме стырмад, кӕрты арвмӕ фӕцӕуӕг бӕлӕстӕм амонгӕйӕ, -мах сӕ дӕ мадыфыдимӕ иумӕ ныссагътам нӕ фыдӕлты ном ӕмӕ кадӕн. Уыдон уорктӕ, кадджын-радджын уӕздӕттӕ уыдысты. Сӕ иутӕ, тыхгӕнджыты 'фсадимӕ хӕцгӕйӕ, уартӕ 1779 азы цӕугӕдон Малкӕйы рахизфарс фӕмардысты. Цы чысыл ма сӕ аирвӕзт, уыдон та - 1917 азы, революци йӕ цӕхӕр куы скалдта, уӕд. Стӕй та - 1937 азы - сӕ байзӕддӕгтӕ дӕр.
Ацы гӕдыбӕлӕстӕ сӕ пакъуы нӕ калынц. Уалдзӕджы та, къуыбар куы рафтауынц, уӕд фӕкӕнынц ноглӕмӕрст сӕны тӕф; сӕ ноггуырд сыфтӕр, куы йӕм бавналай, уӕд ӕнгуылдзтыл ныхӕсы ӕмӕ сӕ сабыр сусу-бусу ӕхсызгонӕй ссӕуы.

Перевел с русского языка Борис Гусалов
См.: Мах дуг.- 2019.- №11.- Ф. 16-22.


Литература народов Кавказа
      Армянская
      Абхазская
        Абхазаг æмбисæндтæ
        Абхазаг таургътæ
        Агындиа Сергей
        Аджба Таиф
        Амаршан Витали
        Аламиа Геннадий
        Ажиба Энвер
        Гогуа Алыкса
        Джинджолия Владимир
        Искандер Фазиль
        Касландзиа Валери
        Квициниа Никъала
        Лагулаа Анатоли
        Лакербай Юри
        Ломиа Константин
        Мукба Анзор
        Хашиг Никъала
        Хашба Риммæ
        Хварцкия Игорь
        Чкадуа Шота
      Балкарская
        Амина Газаева
        Владимир Мокаев
        Кулиев Кайсын
        Муталип Беппаев
        Светлана Моттаева
        Хасан Шаваев
      Грузинская
      Дагестанская
        Аджаматов Аткай
        Ахмедов Мурад
        Гамзатов Расул
      Кабардинская
        Борис Кагермазов
        Мадина Хакуашева
        Зубер Тхагазитов
        Магомед Кудаев


Евангельские притчи. Лука.

Русская литература
     Агатов В.Г.
     Алехин В.
     Бунин И.А.
     Гаршин В.М.
     Гоголь Н.В.
     Державин Г.Р.
     Есенин С.А.
     Заболоцкий Н.А.
     Исаковский М.В.
     Иртеньев И.М.
     Корнеев Н.
     Короленко В.
     Кудашева Р.
     Лермонтов М.Ю.
     Минаев Д.
     Михалков С.
     Некрасов Н.
     Ножкин М.
     Примаков Е.
     Приходько В.
     Пушкин А.С.
     Рождественский Р.
     Тарковский А.А.
     Твардовский А.Т.
     Тургенев И.С.
     Тютчев Ф.И.
     Толстой Л.Н.
     Токмакова И.
     Харитонов В.Г.
     Цветаева М.И.
     Чехов А.П.
     Шаламов В.Т.
     Шолохов М.А.
     Щербин Н.
     Языков Н.М.


Зарубежная литература
       Австрийская
       Американская
       Английская
       Афганская
       Белорусская
       Венгерская
       Индийская
       Ирландская
       Испанская
       Итальянская
       Китайская
       Корейская
       Латвийская
       Латинская
       Немецкая
       Норвежская
       Персидская
       Польская
       Турецкая
       Французская


Литература народов России
      Марийская
      Мордовская
      Татарская


Осетинская русскоязычная литература
       Боциев Ю.
       Гуржибекова И.
       Кануков И.
       Хетагуров К.
       Цаликов А.