logo

М О Я    О С Е Т И Я




Йожеф Аттилæ
венгриаг поэт
(1905 – 1937)

 

 

XX æнусы венгриаг поэзийы классик чи у, зæгъгæ, ахæм кой куы рауайы, уæд æппæты фыццаг æрымысынц Аттилæ Йожефы (1905 — 1937). Поэзийы бон дæр Венгрийы вæййы 11 апрелы — уый у Йожефы райгуырды бон.
Зынгæ англисаг фыссæг Артур Кёстлер (тугæй венгриаг уыд) Йожефы амарды фæдыл цы некролог ныффыста (1937 азы), уым ахæм ныхæстæ ис, йæ фæлтæры хуыздæр минæ­вæрттау, дам, Йожеф дæр уыди коммунист. Фæлæ коммунистон змæлдæй йæхи иуварс айста, йæ деформаци йын куы раиртæста, уæд. Уыцы деформаци, дам, адæмы хуыз­дæртæн сыстади царды аргъ, бирæтæн та сæ зонд ныггæлиртæ кодта. æмæ хуыздæртимæ иумæ Йожеф дæр фæфыдæнхъæл. Дыууæ æнкъарæны — партимæ æнæуынондзинад æмæ уарзт æмхæццæйæ — æвдæрзтой поэ­ты зæрдæ. Уыцы амальгамæйæ не ссæрибар йæ амæлæты бонмæ.
Социализмы дуджы венгриаг хицæуттæм сæхи партион-пропагандистон нысантæ уыд æмæ, Кёстлеры ныхæстæ ницæмæ æрдардтой, афтæмæй архайдтой Йожефы  пролетарон поэ­тыл банымайыныл. Йе сфæлдыстадыл европæ­йаг модернизмы æндæвдад кæй фæзынд, уый кой нæ кодтой барæй. «Сыгъдæг поэзийы» фæлтæрддзинадыл æнцайгæйæ, Йожефæн бантыст йæхи поэтикон дуне саразын. Венгриаг литературæзонынады йын радтой «классикон модернизм»-ы ном.
Трагикон уыди поэты хъысмæт. Хæрз æрыгонæй бавзæрста сидзæры фыдæбæттæ, иуда­дзыг æййæфта мæгуыры мæстытæ, стонг, уазал, æфхæрд, гуырысхотæ, фыдæнхъæлтæ, фæсмонтæ, низтæ. Уый бæрæг у, йе ’мдзæвгæты циклимæ йын цы фыстæг уадзæм (гæзæмæ цыбыртæгондæй), уымæй дæр — ныффыста йæ йæ амардæй цыппар азы раздæр.
«Рысты гени» схуыдта критик Дердь Балинт Йожефы. Боныфæстагмæ поэтæн йæ хъарутæ байсыстысты, депресси йыл сагъуыди, цæрыны ныфс æм нал уыд æмæ 1937 азы декабры хъуынтъыз бонтæй иуы йæхи баппæрста поезды бынмæ.

 

  Æгас цæуай, уалдзæг

Уалдзæг… Донайæн йæ рагон уылæнтæ,
стыр науты мысгæ, тыбар-тыбур систой.
Дымгæ сыл узæлы — дугътæ, гæппытæ,
базыртæ — минтæ, уæлиау æй систой.

Оххай, куыд бæллын дæ уындмæ, мæ бæлон! —
уды хæдрæбынæй сирвæзти: «Уарзын».
Хуры мæнцъи лæппу малусæг — уæртæ.
Сабиты кæл-кæл: цы буц у, цы адджын!

Мигъы нæргæ хъæлæс — фидиуæг арвæй.
Зымæг… Цæй зымæг ма? Радта йæ бартæ.
Зæрдæ, о, райхъал у, райхæл къуыпайау.
Сæрра и дымгæ — нæ былтæн тыхбатæ!
1924

                         

Мæлдзыг


Фынæй мæлдзыг. Йæ алыварс — йæ уедзæ.
Æркасти дымгæ — иу исдугмæ федзæм:
нæ, йе ’нцой йын нæ халы!
Æрттивы бæстæ, райдзаст бон у абон.
Фынæй мæлдзыг: ызмисы мур — йæ баз,
йæ хъæццул — аууон.
Цæй, басхой йæ, фæхъыдзы йæ кæ халæй:
фæзындис арвыл сау мигъæй бындзыг,
у махæн дæр хъæмæ здæхынæн афон.
Кæны фæлладæй тарф фынæй Мæлдзыг…
Æрхауд мæ къухыл сау асæстæй сыг.
1926


Сæрд


Ныйирд зæлдаг кæрдæгæй фæз.
Лæууы цъæх уыгæрдæны бæрз.
Йæ сыфтæр нал кæны пæррæст,
йæ тары рог дымгæ нымбæхст.
Æрлæмæгъ æрдз. æнуд, æнтæф.
Æртахти бур дыдын — мæ тæф
нæ бахъуыд уый — кæны гуым-гуым,
уыдзæн ын урсмæтæг фысым.
Æрттивы, зары, худы сæрд,
мæнæргъ, æрыскъæфтæ — рæгъæд,
сты хурæй хор-æфсиртæ дзаг,
фæзынди нартхорыл дæндаг.
Уæу-уау, цæй цыбыр у мæ сæрд!
Рæхджы æрбайсæфдзæн йæ фæд.
Тæрккъæвда бамбæхст мигъты арф.
Æриста йе ’ндон цæвæг арв.
1930

Михай Бабичмæ

Будапешт, 28.01.1933
… Мæ уавæртæ мæ домынц, цæмæй Дæумæ, Баумгартены Литературон фонды сæргълæууæгмæ, бахатон баххуысы тыххæй, кæд Фонды фæрæзтæй исты ратонæн ис, уæд. (…)
Бирæ рæстæджы дæргъы æз æмæ мæ цардæмбал цæрæм мамæлайы къæбæртæй. Мæнæ дын, Дæ бон сбæрæг кæнын кæй у, ахæм факт: Фысджыты хæдзарадон ассоциаци мын кафе «Клуб»-ы сихор скæныны охыл алы бон дæр лæвæрдта кофе гуылимæ; уыцы хай истон цалдæр мæйы, фæлæ ацы аз 1 январæй фæстæмæ уымæй дæр фæцух дæн. Мæ цардæмбал-иу сихор скодта нæ зонгæтæм, сæ хæдзары куыстытæм сæм-иу фæкаст, афтæмæй. Фæлæ нæм иудадзыг уыдон хъыгдарын дæр аив нæ кæсы. (…)
Нæ хæдзары дзаумæттæ, стæмтæй фæстæмæ, сты ломбарды — суанг нæ хуыссæны цъæрттæ дæр. Фатеры мызд мæ бон афоныл фидын кæй нæу, уымæ гæсгæ тæрсын, мæ иунæг уатæй дæр куы бавдæлон уон, уымæй. (…)
Пецы арт нæ кæнæм. Къахыдарæс мын нæй. Растдæр зæгъгæйæ та — дарын 43-тæ, хъæугæ та мæ 39-тæ кæны. Гъемæ уыцы стыр батинкæты истытæ ныннæмын æмæ сæ синагæй бабæттын. (…)
æнæхъæн къуыри мæ буар тæвд кодта — мæ температурæ уыди 40 градусмæ æввахс. Цы иунæг нарæг диван нæм ис, ууыл хуыссæм дыууæйæ. Рынчынимæ иу хъæццулы бын хуыссынæн та æрмæст уарзондзинад фаг нæу. Мæ цардæмбал йæхицæн хуыссæн бакодта пъолыл: йæ быны — хъæццул, йæ уæлæ та — йæ пъалто. Мæ тæвд 37 градусмæ куы ’рхауд, уæд уымæн та 39-мæ схызти. Ныр уый диванмæ сивта, æз та пъолыл хуыссын. Гъе афтæ цæрæм: йæхи æвзæрдæр чи фембары, йæ тæвд фылдæр кæмæн вæййы, тынгдæр чи фæхуыфы æмæ хид кæны, уый фæхуыссы диваныл. æмæ а. д.
(…) Тынг зын мын у, мæ низты, мæ риссæгты койтæ дын кæй фæкодтон, уый, фæлæ мыл хуыздæр бон нæй.
Аттилæ Йожеф

      Сакъадахыл

Æз Маргиты къæпыты мисын нуæзтон
Æмæ ма ноджы иу чызджы ныууарзтон.

Бæгæны ам бæзджынгомау — æлутон.
Фынчытау арвыл — æврæгътæ. æнуд бон.

Фæлурс таппузтæ нуазæнтæй лыгъдысты.
Фæлмæст адæм ныгъуылдысты «зынгуысты».

Æвдæрзта мæ къуындæг бары фыдæнтæф, —
фæздæг æмæ цырвы хъæстæ йæ уæлдæф.

æрхызтæн уынгмæ: хъуыстысты мæм богътæ,
цæфхæдты зæланг, «хаилтæ», ’мæ «хохтæ».
Ам алчи — Вотан1 : хъалтæ æмæ схъæлтæ:
хъæлæсыдзагæй аралло, цъæлхъæртæ.

Сæ ныхас ахстон: афон, дам, æрхæццæ,
нæ сагфæтæг бæсты рохтыл æрхæцдзæн.

Фæндырæй цагътой «морæтæ» — фыдрасыг.
Мæстæлгъæд зæрдæ риугуыдыры бандзыг.

Цы дуг у ай? Ис а бæстæйы уагдон?
Ам хион чи у, чи дзы у æддагон?

Йæ мæры дæр, йæ уæлдæфы дæр марг и…
Цы дзы куыстон, цæмæн мæ хъуыди Маргит?

Æна


Фæдæн та рафт-бафтыл, нæ хуыссын,
Æнайы мысын æмæ мысын,
цыма та даргъ асинтыл цармæ
фæхилы, стыр чыргъæд йæ армы.

æз та мæ сынтæджы фыркуыдæй
ныцъцъæх дæн — иртæст дзы рæвдыдæй.
Æз домын: аппарæд йæ гæрзтæ,
хæссæд мæ чыргъæды сæ бæсты.
Кæсы æна, хæссы фæлладæй
йæ гæрзтæ уæлхæдзармæ ’хсадæй.
Урс дарынц уæлхæдзар йæ гæрзтæ,
цыма бæлæгъ-наутыл пæлæзтæ.
… Кæуын та… Мысын та æнайы.
Цъæх арвыл мигъ-бындзыгтæ уайы:
уынын — дæ дзыккутæ-бындзыгтæ.
Цъæх арв — копрадзæнгæс — нындзыг и.
1934

           Флорæ

1. Гекзаметртæ
Тайы, ыссæлæф и мит, рауагъта тæдзынæг дугътæ,
дондзасты бауадзыг их, атар ис, айсæфт йæ хъæстæ.
Уарын æрлæгæрста — скуыф нукты, хъуыр-хъуыргæнгæ,                                                                                                                     лехъа.
Арвы ирд амбæрзы тæф, адæргæй рындзтæ ныккæрзынц.
Бонцъæхтæ. Асырх мæ фæнд, фефсæрмы, ласы йæ гæрзтæ.
Афтæ, мæ бонырухс Флорæ, уарзын тæрсгæ-ризгæ æз.
Систа дыбал-дыбул дон — систа дæ зæрдæ йæ саутæ,
систа сæ бинтытау хъавгæ — мемыдзаг райын æз дæр.
Диссаг, æнæ дæу куыд цардтæн, диссаг, куыд фæрæзтон,                                                                                                                      Флорæ!

2. Сусæгтæ
Дæ лæвар залдзæг ме уæнгтæн
у сусæгтæй хæрздзаг.
Уый фидар гæнах ме ’ууæнкæн,
кæны дыз-дыз, зæланг.
Сæнт-дымгæйы пæррæстытæ,
Зæлдаг нæууыл æртæх…
Туг дзуры, стæй та — цæстытæ.
Цъæх уылæнау мæм тæх.
æз зарын. Ахъырн зарæгæн.
Цы уарзтæй зарын æз!
О, курын дæ: мæ залдзæгæн
фæрогдæр кæ йæ уæз.
1937

     æз адæймаг дæн
О, садæймаг дæн, амондыл фæхæст дæн,
Æнусы цард мын рардæуыд æмбойны,
уæдæ куыннæ, куыннæ хъæр кæнон арвмæ:
мæ дуне — Флорæ!
Дæ хъарм улæфтмæ сæрра и мæ зæрдæ,
æмбаргæ куыдзау æз кæсын дæ къухтæм.
Куыд зондджын ысты — арт цæгъдынц сæ удæй:
лæгæй, дам, бацæр!

Лæууыс æнцад, рæхснæг вазæйау, Флорæ,
дæ сæрмæ арв йæ къабæзтæ ныттыгъта,
Æрттивынц мигътæ дидинтау йæ рындзæй.
Æввахс — изæр дæр.

Ды барæг дæ, мæ риуы уадзыс дугътæ,
дæ бæх гæзæмæ аныдзæвы зæххыл.
Дæ цæстытæй дæ зонды рухс æдзæмæй
лæдæрсы нæуумæ.

Кæс-ма, кæнынц ныл стъалытæ тыгуыртæ.
У дун-дуне зæрин къалати. Маргъау
йæ мидæг ды цæрыс æмæ фæкæныс
дыбалтæ ’мæ дыбултæ.
1937

      Фæхæрд дæн æз
Фæхæрд дæн æз… æниу цы у уæлахиз?
Мæ басæттæг, дæ цæсгом-ма мæм равдис.
Куыд æрхауы фæллад къалиуæй дыргъ,
æрхаудтæн афтæ, царæфтыд дæн, пырх.
Мæ хосгæнæг… Бæззыс, ай-гъай, фысымæн:
гæнæнтæ мын кæсын æмæ фыссынæн.
Мæ «куыстæй» гуыры бир-бæркæдтæ, сой,
гæххæтты кæри, хъаны цард, æнцой!
Цы уаин, ехх, æнæ сымах? Хъæддаг сырд!
Æз сæрра дæн, мæ уд уæ астæу басыгъд.
Æз — адæймаг, сымах хуызæн нæ дæн,
Æмæ мыл худут, хонут мæ сæрхъæн.
1937

 

// Мах дуг.– 2005.– № 8.

 


Зарубежная литература         Австрийская
        Астрид Кольмайер
        Георг Тракль
        Стефан Цвейг
       Американская
        Марк Твен
        Эзра Паунд
        Эдгар Аллан По
        Эмили Дикинсон
       Английская
       Афганская
        Шах Идрис
       Белорусская
       Венгерская
        Йожеф Аттилæ
        Шандор Петефи
        Балашши Балинт
       Индийская
       Ирландская
        Оксар Уайлд
        Уильям Батлер Йейтс
       Испанская
       Итальянская
       Китайская
        Ам Бо
       Корейская
        Неизвестный автор
        Чо Хон
       Латвийская
        Аия Бриаака
        Аспазия
      Латинская
       Немецкая
       Норвежская
        Кнут Гамсун
       Персидская
        Омар Хайям
        Фирдоуси
       Польская
       Турецкая
        Хикмет Назым
       Французская
        Сент-Экзюпери Антуан де
        Экушар Лебрен
        Гишар
        Баур Лормиан
        Клод Мерме
        Сен-Желе
        Сенесе
        Жан Расин
        Колен Бюше
        Ла Моннуа
        Гийом де Бребеф
        Фор де Пибрак
        Д’асейи
        Теодор Дезорг
        Алекси Пирон
        Неизвестный автор


Евангельские притчи. Лука.

Русская литература
     Агатов В.Г.
     Алехин В.
     Бунин И.А.
     Гаршин В.М.
     Гоголь Н.В.
     Державин Г.Р.
     Есенин С.А.
     Заболоцкий Н.А.
     Исаковский М.В.
     Иртеньев И.М.
     Корнеев Н.
     Кудашева Р.
     Короленко В.
     Лермонтов М.Ю.
     Минаев Д.
     Михалков С.
     Некрасов Н.
     Ножкин М.
     Примаков Е.
     Приходько В.
     Пушкин А.С.
     Рождественский Р.
     Тарковский А.А.
     Твардовский А.Т.
     Тургенев И.С.
     Тютчев Ф.И.
     Толстой Л.Н.
     Токмакова И.
     Харитонов В.Г.
     Цветаева М.И.
     Чехов А.П.
     Шаламов В.Т.
     Шолохов М.А.
     Щербин Н.
     Языков Н.М.


Литература народов Кавказа:
       Абхазская
       Армянская
      Балкарская
      Грузинская
      Дагестанская
      Кабардинская


Литература народов России
      Марийская
      Мордовская
      Татарская


Осетинская русскоязычная литература
       Боциев Ю.
       Гуржибекова И.
       Кануков И.
       Хетагуров К.
       Цаликов А.